سجاده فرش چیست؟
سجاده فرش معمولا با توجه به ابعاد مسجد به صورت رول بافته می‌شود که هنگام نصب آن، از یک دیوار مسجد تا دیوار مقابل به آن پهن می‌گردد و کاملا به سمت قبله قرار می‌گیرد.
به طور کلی طرح‌های سجاده فرش مسجد شامل نقش‌های اسلیمی و تذهیب و همینطور نقش‌مایه‌های گل و بوته می‌باشند که این موارد در طراحی‌های سنتی ایرانی نظیر کاشیکاری‌های در و دیوار‌‌های مساجد نیز به وفور یافت می‌شوند.
جدا از نقش‌های روی فرش مساجد، به لحاظ ساختاری می‌توان طرح‌های فرش سجاده‌ای را به 3 دسته‌ی اساسی تقسیم‌بندی کرد:
طرح‌های دارای نقش محراب
طرح‌های تشریفاتی دارای حاشیه (بدون محراب)
طرح‌های بدون حاشیه و بدون محراب یکپارچه
مقایسه‌ی طرح‌های سجاده فرش
همه‌ی طرح‌های فرش سجاده مساجد از نظر موضوع و نقش‌مایه یکی هستند که بیش‌تر بر اساس نوع مکان مذهبی و یا سلیقه‌ی خریداران (هیات امنا) یکی از طرح‌های محرابی، تشریفاتی و یکپارچه انتخاب می‌شوند؛ به طور مثال برای مساجد معمولا فرش محرابی، برای حسینیه‌ها فرش تشریفاتی و برای امامزاده‌ها فرش یکپارچه انتخاب می‌شود.
طرح فرش سجاده محرابی
فرش محرابی همانطور که از نام آن مشخص است دارای یک طرح محراب مسجد (طاق محراب) یا یک طرح گنبدی شکل می‌باشند که هر دو طرف این محراب توسط چراغدان (قندیل)، ستون و سرستون‌هایی احاطه گردیده است؛ به طور کلی می‌توان گفت که طرح سجاده فرش محرابی برگرفته شده از خود مساجد می‌باشد یعنی یک گنبد و دو گلدسته در اطراف آن که نمای کلی و اصلی تمامی مساجد چه در داخل ایران و چه در خارج از ایران می‌باشد.
مزایا و معایب سجاده فرش محرابی:
از جمله ویژگی‌های فرش مسجد محرابی می‌توان به نظم و فاصله‌ی ایجاد شده بین نمازگزاران اشاره کرد که در واقع هر یک محراب، مخصوص یک نمازگزار می‌باشد (مانند سجاده نماز تکی) و به نسبت فرش‌های غیر محرابی آراستگی و سازماندهی بهتری را در مساجد ایجاد می‌کند.
از معایب فرش نماز محرابی می‌توان گفت که پرتی بیش‌تری نسبت به فرش‌های غیر محرابی دارد؛ هنگام بافت باید یک طرح محراب کامل بافته شود ولی هنگام نصب در مسجد مقداری از محراب آخر فرش بریده شود که البته معمولا این پرتی‌های فرش سجاده ای را می‌توانید در مکان‌های دیگر مسجد نظیر راه پله و یا منبر مسجد استفاده کرد تا هدر رفتی نداشته باشید.
طرح سجاده فرش تشریفاتی
احتمالا در خانه‌ی خود شما هم یکی از فرش‌های تشریفاتی پهن شده باشد؛ در واقع فرش تشریفاتی همان فرش کناره محسوب می‌شود که بیش‌تر برای فضاهایی کاربرد دارد که دارای عرض بسیار کم و طول زیادی هستند.
تفاوت بین فرش تشریفاتی مسجد و نوع معمولی آن که در خانه یا سالن‌های تشریفات می‌بینید، مربوط به حاشیه‌ی فرش‌ها می‌باشد؛ در فرش‌های تشریفات معمول 2 حاشیه در کناره‌های آن دیده می‌شود در حالیکه برای فرش مسجد طرح تشریفاتی فقط یک حاشیه در نظر گرفته می‌شود و از آن حاشیه معمولا برای قرار دادن جای مهر نمازگزاران استفاده می‌گردد.
مزایا و معایب فرش بدون محراب تشریفاتی:
فرش تشریفاتی بدون محراب برای مکان‌های مذهبی که فضای کم‌تری دارند و تعداد نمازگزاران بسیار زیاد هستند بهتر است، چون فرش محرابی معمولا یک فاصله‌ی هر چند کوچک را بین نمازگزاران ایجاد می‌کند ولی در سجاده فرش تشریفاتی این محدودیت وجود ندارد. به طور کلی نظم و ترتیبی که در حالت فرش نماز محرابی وجود دارد و همه‌ی نمازگزاران بر روی آن دقیقا پشت سر هم قرار می‌گیرند، در فرش مسجد تشریفاتی ممکن است اینگونه نباشد.
فرش مسجد یکپارچه
فرش سجاده یکپارچه از نظر ساختاری کاملا شبیه به فرش سجاده تشریفاتی می‌باشد با این تفاوت که حاشیه‌ی کناری از آن حذف می‌شود تا از کنار هم قرار گرفتن رول‌های فرش ماشینی، طرح‌های ترنج هر رول با یکدیگر کامل گردد و دقیقا مانند یک فرش یک تکه به نظر برسد.
البته این نکته را باید ذکر کنیم که برخی از فرش‌های یکپارچه‌ای که بیش‌تر در مساجد لاکچری کشورهای عربی مشاهده می‌کنید، با بزرگترین سایز بافته می‌شوند و سپس توسط رفوگرهای حرفه‌ای به یکدیگر کاملا متصل می‌شوند که از نظر اقتصادی اصلا مقرون به صرفه نیستند. این نوع فرش مسجد لاکچری و گران‌قیمت در ایران خیلی کم استفاده می‌شود چون جدای از قیمت، شستشو و نگهداری از فرش سجاده ای اینچنینی بسیار مشکل است.
مزایا و معایب فرش یکپارچه:
از مزایای این طرح می‌توان به یکدست بودن آن اشاره کرد که شبیه به فرش یک تکه به نظر می‌رسد؛ مانند طرح‌های کاشیکاری قدیمی و سنتی که از کنار هم قرار گرفتن آن‌ها فضایی روحانی و معنوی را به ارمغان می‌آورد.
این طرح به دلیل نداشتن هیچ گونه حاشیه‌ی کناری، در واقع جای مهر مشخص شده برای نمازگزاران ندارد که از معایب اصلی این طرح به شمار می‌رود؛ البته از این طرح یکپارچه خیلی کم و به ندرت برای فرش مساجد استفاده می‌شود و بیش‌تر مخصوص مکان‌های مذهبی نظیر امامزاده‌ها بافته می‌شود.
ابعاد انواع طرح سجاده فرش
به طور کلی ابعاد همه‌ی طرح‌های فرش سجاده که به صورت رول بافته می‌شوند، چه طرح‌های محرابی و چه طرح‌های غیر محرابی، در عرض رول یکسان هستند. در واقع عرض هر رول از فرش‌های مسجدی که بافته می‌شوند به صورت استاندارد دارای عرض ثابت 125 سانتی‌متر می‌باشند. طول هر رول هم می‌تواند متغیر باشد و بر اساس فاصله‌ی دیوار تا دیوار مسجد یا نمازخانه بافته شود.
در فرش‌های محرابی، اندازه‌ی هر سجاده محراب به صورت تک، دارای عرض بین 63 تا 64 سانتی‌متر می‌باشد که البته این مقدار ممکن است برای هر شرکت تولید کننده‌ای قدری متفاوت باشد.
