فرهنگ غذایی جنوب ایران

ایران، از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب، اقلیم‌ها، سنت‌ها و فرهنگ‌های مختلفی را در خود جای داده است و به این دلیل تنوع غذایی بسیار بالایی دارد. هر منطقه‌ای با توجه به مواد اولیه‌ی در دسترس و خاص خود، غذای مخصوص به خود را دارد. به هر کجای ایران که سفر کنید، طعم‌ها و غذاهای متنوعی را تجربه خواهید کرد. گاهی برخی از این غذاها مانند قورمه‌سبزی یا کوکوها و کتلت‌ها محبوبیت بیشتری پیدا کرده و در تمام نقاط ایران استفاده می‌شود و برخی دیگر در خارج از محدوده‌ی بومی خود ناشناخته باقی مانده‌اند.
جنوب ایران علاوه بر جاذبه‌های طبیعی، فرهنگی و مردم مهمان‌نواز و خون‌گرم، غذاهای لذیذ و دل‌چسب بسیاری نیز دارد. به دلیل نزدیکی به دریا، در بسیاری از غذاهای بومی و محلی مناطق جنوبی ایران از ماهی و میگو استفاده می‌کنند. آب‌های گرم موجود در مناطق جنوبی ایران منابع خوبی برای تهیه‌ی ماهی مورد نیاز انواع غذاهای جنوبی به شمار می‌رود.
از طرفی غذاهای این مناطق متناسب با شرایط آب و هوایی گرم و مرطوب جنوب ایران طبخ می‌شود. زندگی در شرایط سخت و گرما و رطوبت طاقت فرسای جنوب نیاز به خوردن مواد غذایی دارد که بتواند این اثرات مخرب را جبران کند و ماهی از این نظر دارای فواید بسیاری است.
ذائقه‌ی غذاهای جنوبی، برخلاف آشپزی شمال کشور که غالبا ترش بود، تند و گرم است. انواع ادویه‌های معطر، عطر و بوی تند و فلفل، بخش اصلی و جدانشدنی این غذاها هستند. البته جنوبی‌ها غذاهای ترش و شیرین هم دارند.

هرمزگان

استفاده از طعم‌های قوی و ادویه‌ها از مهم‌ترین ویژگی آشپزی جنوبی است و طعم خوب غذاهای تند و پر ادویه هر ایرانی را به یاد غذاهای جنوبی می‌اندازد. استان هرمزگان به دلیل هم‌جواری با خلیج‌فارس و داشتن شرایط خاص آب‌و‌هوایی، تنوع غذایی گوناگونی دارد. علاوه بر موارد گفته شده فرهنگ غذایی هندی‌ها که سال‌ها در این استان زندگی می‌کردند، تاثیر زیادی بر رژیم غذای اهالی استان هرمزگان گذاشته است.
در حال حاضر بیشتر ادویه‌های مصرفی از هندوستان وارد این استان می‌شود و بعضی از غذاها هم به شیوه هندی پخته می‌شود.
همان‌طور که گفتیم بیشتر غذاهای استان هرمزگان دقیقا همان غذاهایی است که در هندوستان مصرف می‌کنند. نه تنها غذاها بلکه تمام نان‌ها و ادویه‌های محلی، همه هندی هستند. از این میان می‌توان به خوراک‌هایی مثل بریانی، حواری (مس الا دار اول)، نان فطیر (نان چپاتی)، نان کلوکی، نان حلقه ای، پکاره (پاکورا)، زلیبی (زولبیا)، نان ستپوری (نان پراتا)، ادویه محلی (گرم مسالا) و... اشاره کرد. در زمان‌های قدیم از کالیکوت بار ادویه و تمر هندی وارد قشم می‌شد. غذاهای بومی استان هرمزگان شباهت زیادی به غذاهای مردمان بندری واقع در جنوب هندوستان به نام کالیکوت دارد.

بوشهر

استان بوشهر نیز دارای اقلیم حاره‌ای است و رتبه ممتاز در تولید و کشت نخلیات، شیلات و مرکبات دارد. همچنین به دلیل دسترسی به آب‌های آزاد و روابط گسترده مردم آن با مردم عرب‌نشین حوضه جنوبی خلیج فارس و شبه قاره هند و آفریقا و حضور اقلیت هندی و آفریقایی (بردگان سیاه) در بوشهر، فرهنگ و رژیم غذایی بوشهری‌ها را تحت تاثیر قرار داده است.
بسیاری از غذاهایِ امروزه بومی و محلی بوشهر منشا عربی و هندی دارند. به عنوان نمونه رواج کلمه عربی «قلیه» یا همان «خورش» در فارسی به این نکته اشاره کرد. همین‌طور مصرف زیاد ادویه، خصوصا فلفل و زردچوبه، ناشی از همین تاثیرات بوده است.
غذاهای بوشهری طعم لذیذ و جادویی دارد که از بهترین آن‌ها می‌توان به قیمه‌ی بوشهری، کبه‌ی بوشهری، شکرپلو، قلیه ماهی، قلیه میگو، رنگینک، گمنه، نان قراپیچ، یتیمک بوشهری، دمی لخلاخ، حلوای انگشت پیچ و... اشاره کرد.

خوزستان

تنوع قومیت و فرهنگ استان خوزستان نیز بر روی عادات غذایی مردم این خطه اثر گذاشته است. غذاهای خوزستان نیز مانند غذاهای هرمزگان اغلب پر ادویه و گاهی تند هستند. همجواری با دریا ماهی‌های خوشمزه‌ای را در سبد غذایی این مردم قرار داده است که آن را به شیوه های مختلف مانند کبابی یا همراه با پلو طبخ می کنند. سمبوسه و فلافل معروف­ترین غذای خوزستانی است که در همه­‌ی شهرهای ایران یافت می­‌شود. غذاهای تند هندی و غذاهای خوش طعم قوم عرب نیز در خوزستان بسیار طرفدار دارند و در سفره مردم سراسر استان دیده می‌شوند.
برخی از غذاهایی که با عنوان غذاهای سنتی خوزستان می شناسیم مختص این منطقه هستند و در مناطق دیگر کمتر شناخته شده هستند. مانند پاکوره، کبه، نافله، حمیص توله، مهلبیه، معصل، امگشت، آش ارده و نافله. برخی خوراک ها نیز مانند سمبوسه و فلافل در سراسر ایران تهیه می شوند؛ اما با توجه به ذائقه‌های مختلف، کمی با هم تفاوت دارند.

قشم

جزیره قشم نیز دارای چنان تنوع غذایی لذت بخشی است که هیچ گردشگری از آن چشم‌پوشی نمی‌کند. غذاهایی همچون خوراک کلمبا، موفلک، خوراک ماهی کباب، زیتون و ده‌ها نوع غذای محلی خوشمزه دیگر که با ادویه‌های محلی مخلوط و پخته می‌شوند از جمله غذاهای لذیذ این منطقه محسوب می‌شود.

سیستان و بلوچستان

غذاهای محلی استان سیستان و بلوچستان نیز که خود به دو بخش سبستانی و بلوچستانی تقسیم می شود در ارتباط مستقیم با شیوه‌ی معیشت عشایر و ایلات است. گروهی از این غذاهای محلی در مناطق شهری نیز متداول است. غذاهای محلی سیستان و بلوچستان جزو خوراک‌های با اصالت ایرانی هستند. با توجه به نوع معیشت، دامپروری بخش اصلی غذایی و خوراک آنان را گوشت تشکیل می‌دهد و به دلیل وجود درختان نخل متنوع، خرما نقش مهمی در سبد غذای مردمان این استان دارد.
فرهنگ غذای مردم این استان بسیار منحصر به فرد است؛ به صورتی که با وجود نزدیکی جغرافیایی با فرهنگ‌های پاکستانی و هندی تاثیر کمی از آن گرفته است. در اکثر غذاهای منطقه سیستان و بلوچستان کمتر رنگ و بویی از چاشنی‌های تند که در پاکستان و هند رواج دارد، مشاهده می‌شود که این مورد در رژیم غذایی استان‌های جنوبی و خوزستان بسیار فراگیر است.
نان به عنوان یکی از اصلی‌ترین خوراک مردم در این استان همانند بسیاری از مناطق ایران از جایگاه ویژه‌ای برخودار است. در سیستان و بلوچستان انواع مختلفی نان تهیه می‌شود که معمولا روش پخت آن‌ها در مناطق شمالی با مناطق جنوب استان متفاوت است. مردم سیستان انواع مختلفی از نان لواش و تافتون و همچنین نان‌های محلی همانند چَلبَک، خمیر و قَلِفی دارند که گاهی به‌صورت خالی و به عنوان میان وعده مصرف می‌شوند. در بلوچستان نیز انواع مختلفی از نان که در تنور یا روی تابه طبخ می‌شود، وجود دارد. هَلِکاری، گِرده، سیسِرک، پُناری از انواع نان‌های بلوچی است که معمولا در کنار غذا یا خورش سرو می‌شود.
از جمله مهم‌ترین غذاهای سیستانی می‌توان به خورش کشک زابلی، اوجیزک، آبگوشت سیستانی، پَکوره، املت سوزی، لندو و … و همچنین از معروف‌ترین غذاهای بلوچستان می‌توان به چنگال، تنورچه، تباهک، دوغ پا، خورش ماهی، لنجو، ماهیگ پچ، دَلک، سبزک، تخلان، بَت ماش و… اشاره کرد.