اکسیژن خون

سطح اکسیژن خون مقداری است که نشان می‌دهد گلبول‌های قرمز چقدر اکسیژن را حمل می‌کنند. اکسیژن از بینی و دهان وارد بدن و از ریه‌ها وارد جریان خون می‌شود. اکسیژن موجود در جریان خون، در جایگزینی سلول‌های فرسوده، تأمین انرژی لازم بدن، کمک به عملکرد سیستم ایمنی و موارد دیگر مؤثر است.

پایین‌بودن سطح اکسیژن خون نشان‌دهنده وجود مشکلی در ریه‌ها یا سیستم گردش خون است. در این جا، میزان عادی اکسیژن خون و علائم کمبود اکسیژن در بدن، شرح داده و روش‌های سنجش سطح اکسیژن خون و راه‌های افزایش دریافت آن بیان می‌شود.

چرا میزان اکسیژن خون مهم است؟

حدود ۹۰ درصد انرژی ما از تنفس تأمین می‌شود. سلول‌ها برای شکستن پیوند‌های شیمیاییِ مولکول‌های غذایی (مانند قندها، کربوهیدرات‌ها و پروتئین‌ها) و آزادکردن انرژی موجود در آن‌ها به اکسیژن نیاز دارند. رساندن اکسیژن به سلول‌ها و ماهیچه‌ها ما را قادر می‌سازد که فعالیت‌های بدنی انجام دهیم.

اکسیژن مهم‌ترین ماده برای سلول‌هاست. تمام عملکرد‌های بدن به اکسیژن وابسته‌اند. کمبود اکسیژن خون موجب می‌شود نتوانیم فعالیت بدنی داشته باشیم و احساس خستگی کنیم. در تنفس، اکسیژن از طریق ریه‌ها به سلول‌ها می‌رسد و موجب می‌شود مغز کار کند و قلب بتپد؛ بنابراین، بی‌شک تنفس مهم‌ترین اولویت برای بدن است.

با انجام تمرینات عضلات تنفسی دمی (IMT) با استفاده از دستگاه Airofit می‌توانیم میزان اکسیژن خون خود را به‌میزان قابل‌توجهی افزایش دهیم.

میزان نرمال اکسیژن خون چقدر است؟

مقدار اکسیژن خون سطح اشباع اکسیژن خون نامیده می‌شود. در اصطلاح پزشکی، مقدار اکسیژن خون در آزمایش ABG با PaO۲ و در دستگاه پالس اکسی‌متر با O۲ sat (SpO۲) نشان داده می‌شود. با استفاده از راهنمایی‌های زیر می‌توانید معنی نتایج آزمایش‌های خود را بهتر درک کنید:

میزان نرمال

میزان نرمال اکسیژن خون در آزمایش ABG برای ریه‌های سالم بین ۸۰ و ۱۰۰ میلی‌متر جیوه (mm Hg) است. اگر سطح اکسیژن خون را با دستگاه پالس اکسی‌متر اندازه‌گیری کنید (SpO۲)، میزان نرمال اکسیژن خون معمولا رقمی بین ۹۵ و ۱۰۰ درصد است.

البته این محدوده‌ها در COPD یا سایر بیماری‌های ریوی صدق نمی‌کند و پزشک تعیین می‌کند که برای شرایط و بیماری خاص شما چه محدوده‌ای طبیعی و نرمال است؛ برای نمونه، در افراد مبتلا به COPD شدید، سطح اکسیژن خونِ (SpO۲) بین ۸۸ تا ۹۲ درصد غیرمعمول نیست.

کمتر از حد طبیعی

سطح اکسیژن خون کمتر از نرمال هیپوکسمی (Hypoxemia) نامیده می‌شود. هیپوکسمی معمولا نگران‌کننده است. هرچه سطح اکسیژن پایین‌تر باشد، هیپوکسمی نیز شدیدتر است. هیپوکسمی ممکن است به عوارض و مشکلاتی در بافت‌ها و اعضای بدن منجر شود.

به‌طور طبیعی، PaO۲ زیر ۸۰ میلی‌متر جیوه یا SPO۲ زیر ۹۵ درصد پایین در نظر گرفته می‌شود. SPO۲ کمتر از ۹۰ درصد بحرانی است و ممکن است موجب آسیب قلب، ریه و کبد شود. آگاهی از میزان نرمال اکسیژن خون بسیار مهم است؛ به‌ویژه اگر به بیماری ریوی مزمن مبتلا باشید. پزشک درمورد سطح اکسیژن قابل‌قبول و مناسب برای شما توصیه‌هایی را ارائه می‌دهد.

بیشتر از حد طبیعی

اگر برای تنفس از دستگاه‌های کمک‌تنفسی استفاده نمی‌کنید، بعید است که سطح اکسیژن خونتان بسیار بالا برود. در بیشتر موارد، سطح اکسیژن بالا صرفا در افرادی مشاهده می‌شود که از اکسیژن مکمل استفاده می‌کنند. بالابودن سطح اکسیژن خون را می‌توان در آزمایش ABG تشخیص داد.

اگر سطح اکسیژن خون بسیار پایین باشد چه اتفاقی می‌افتد؟

وقتی سطح اکسیژن خون از محدوده طبیعی خارج شود، ممکن است که علائم زیر را مشاهده کنید:

سردرد

نفس‌تنگی

درد قفسه سینه

ضربان تند قلب

گیجی (Confusion)

اگر پایین‌بودن سطح اکسیژن خون ادامه یابد، ممکن است علائمی از رنج کبود یا سیانوز را مشاهده کنید. نشانه بارز این بیماری تغییر رنگ پوست به آبی است در بستر ناخن‌ها و غشا‌های مخاطی.

«سیانوز» وضعیتی اورژانسی است و در صورت مشاهدۀ علائم آن باید فورا به مراکز درمانی مراجعه کنید. سیانوز ممکن است به نارسایی تنفسی منجر شود که وضعیتی خطرناک است و گاهی موجب مرگ می‌شود.

چه عواملی موجب کاهش سطح اکسیژن خون می‌شوند؟

بیماری‌ها و مشکلاتی که روی سطح اکسیژن خون تأثیر منفی می‌گذارند، عبارت‌اند از:

آسم

کم‌خونی

آمبولی ریه

بیماری قلبی

نقص مادرزادی قلب

سندرم دیسترس تنفسی حاد (ARDS)

روی‌هم‌افتادگی ریه (Collapsed Lung)

COPD، شامل برونشیت مزمن و آمفیزم

این بیماری‌ها و مشکلات ممکن است مانع از استنشاق اکسیژن و خروج دی‌اکسیدکربن به‌میزان کافی در ریه‌ها شوند. اختلالات خونی و مشکلات سیستم گردش خون نیز ممکن است از جذب اکسیژن در خون و انتقال آن به سراسر بدن جلوگیری کنند.

هر یک از این مشکلات یا اختلالات ممکن است موجب کاهش سطح اشباع اکسیژن خون شوند. با کاهش سطح اکسیژن خون، علائم هیپوکسمی ظاهر می‌شوند.

در افراد سیگاری، ممکن است رقم نمایش‌داده‌شده در دستگاه پالس اکسی‌متر به‌اشتباه بالا باشد، زیرا سیگارکشیدن موجب تجمع مونوکسیدکربن در خون می‌شود و دستگاه پالس اکسی‌متر نمی‌تواند تفاوت میان مونوکسیدکربن و اکسیژن را تشخیص دهد. اگر سیگاری هستید و باید سطح اکسیژن خون خود را بدانید، آزمایش ABG یگانه راه تشخیص درست سطح اکسیژن خون شماست.