رسم و رسوم نامزدی در شهر خرم آباد

همزمان با فرارسیدن اعیاد ذی‌الحجه و سالروز پیوند آسمانی امیرالمؤمنین و حضرت فاطمه(س)، در جای جای کشورمان شاهد برگزاری مراسم ازدواج و جشن و شادی با آداب و رسوم خاص هر منطقه هستیم. به همین منظور در این گزارش نگاهی به جشن ازدواج در استان لرستان خواهیم داشت و با آداب و رسوم خاص این منطقه آشنا خواهیم شد.

در خرم‌آباد به‌ویژه روستاهای مختلف لرستان اگر نوزاد دختری متولد شد گاهی ناف او را به نام پسر بچه یا جوانی از خانواده یا طایفه دیگر می‌برند که این مراسم را «نافه‌بُر» گویند و از این تاریخ به بعد نوزاد دختر «دسگیرو» یا نامزد می‌شود و از جانب پسر هدیه‌ای به نام «نشونه» برای دختر می‌برند. سپس از طرف خانواده پسر گوسفندی به خانه او می‌برند و جشن کوچکی برگزار می‌کنند از این زمان به بعد تا عروسی لباس و احتیاجات دختر به عهده داماد خواهد بود.

در عروسی‌های معمول وقتی دختری از یک خانواده پیشنهاد شد، به بهانه‌ای چند نفر زن و دختر از خانواده داماد به منزل دختر می‌روند تا از نزدیک او را ببینند و از هر نظر دختر را بسنجند که این مرحله را «سرنجه‌گیرو» می‌گویند. وقتی دختر انتخاب شد، در روز مقرر مقداری شیرینی از جمله؛ کله‌های قند همراه یک قواره پارچه و یا یک قطعه طلا برای او می‌برند و به نامزدی او رسمیت می‌دهند. پذیرایی این روز را «شیرینی حرونی» گفته‌اند و تا روز عقد رفت و آمد داماد به خانه عروس خیلی کم اتفاق می‌افتد.

کلام‌الله مجید؛ قلم اول سیاهه

پس‌ از مراسم شیرینی‌خورانی، دو خانواده با هم قرار و مدارهایی می‌گذارند و لیستی را که مقدار یا مبلغ خرج شامل شیربها، مهریه و سایر احتیاجات روز عقد و عروسی در آن قید شده باشد بین دو خانواده عروس و داماد رد و بدل می‌کنند این لیست «سیاهه» نام دارد که در قلم اول نام کلام‌الله مجید حتماً در آن قید می‌شود.

یک روز قبل از عقد از طرف داماد چند راس گوسفند که به دست و پا و پیشانی آ‌ن‌ها حنا گذاشته‌اند گلونی در گردن پیشاپیش کاروانی از حاملین کالاهای لازم ازجمله روغن، قند و چای و گونی‌های متعدد برنج در حرکت هستند و همراه با ضرب و کمانچه و اسفند دود کردن به سوی خانه عروس می‌آورند که این کالاها را «آووعظیفه» می گویند.

دس بوسو؛ آداب روز عقد

پس‌ از توافق و امضا قرارداد، اقوام زن و مرد داماد طبق قرار قبلی یک شب به نام «دس بوسو» به منزل پدر عروس می روند و پس‌از صرف چای و شیرینی برای آخرین بار یکی‌از مسن‌ترین همراهان داماد از پدر عروس اجازه گرفته و می‌گوید خدمت رسیده‌ایم تا فلانی را به غلامی خود قبول کنی. پدر عروس هم احترام گذاشته و می‌گوید اختیار با شما است مبارک است. در این هنگام برادر یا خود داماد بلند شده و دست پدر دختر را می‌بوسد و همگی صلوات می‌فرستند و به همدیگر تبریک می‌گویند. در این وقت شادی به اوج خودش می‌رسد.

شب قبل از روز عقد که ممکن است عروسی هم به‌ دنبال آن باشد مراسم حناونو(حنابندان) نام دارد در این شب به دست و پای عروس و تعدادی از دختران جوان و زنان در خانه عروس حنا می‌گذارند و آرایش کرده برای روز عقد آماده می‌کنند.

«زوگوشونه» و «ری گوشونه»؛ هدیه داماد به عروس

روز عقد از موادی که قبلاً از طرف داماد به نام «آووعظیفه» به خانه عروس فرستاده شده نهاری مفصل آماده می‌کنند تا از تعدادی زن و مرد و خانواده عروس و داماد پذیرایی کنند صبح یا عصر همان روز توسط یکی‌از روحانیون در خانه عروس صیغه عقد جاری می‌شود در این موقع برای بله گرفتن از زبان عروس یک قطعه طلا باید همراه داماد باشد تا به عروس هدیه کند این هدیه را «زوگوشونه» می‌گویند. جهیزیه عروس را نیز بعد از مراسم عقد به خانه داماد حمل می‌کنند و رسید آ‌ن‌ها را دریافت می‌کنند.

پس‌ از مراسم عقد ممکن است بلافاصله عروسی صورت پذیرد یعنی شب همان روز عقد خانواده‌های عروس و داماد تعدادی از دوستان و آشنایان خویش را به خانه خودشان دعوت می‌کنند که برای پذیرایی شامی تهیه می‌بینند.

وقتی شام صرف شد تعدادی زن و مرد وابسته به خانواده داماد به خانه پدرعروس می‌آیند و عروس را می‌برند در این وقت تعدادی زن و مرد از خانواده عروس هم همراه آن‌ها می‌روند وقتی عروس را در خانه داماد تحویل دادند بلافاصله برمی‌گردند و تنها یک زن باقی می‌ماند. در این شب نیز داماد باید هدیه‌ای ازجمله یک قطعه طلا همراه داشته باشد که این هدیه را «ری گوشونه» نام داده‌اند.

اجرای مراسم «دوما سلام»

فردای شب عروسی از طرف پدر و خانواده عروس صبحانه عروس و داماد را می‌آورند و تا مدت سه شبانه‌روز غذای عروس و داماد به‌ عهده خانواده عروس است. صبح روز اول عروسی داماد موظف است همراه یک نفر دیگر به خانه پدر عروس برود و دست پدر زن خویش را ببوسد و هدیه‌ای هم به او می‌دهند این مراسم را «دوماسلام» می‌گویند. صبح روز اول عروسی یعنی در اولین روز زندگی مشترک عروس و داماد کسانی‌که شام و یا نهار مهمان عروس و داماد بوده‌اند مجمه به خانه داماد می‌فرستند که درون آن هدایایی از جمله کله‌های قند، شاخه‌های نبات، پارچه، لباس و وسایل دیگر برای عروس و داماد است و کسی‌که هدایا را تحویل می‌دهد انعامی از دست داماد خواهد گرفت. اما جدیداً عصر سومین روز عروسی را جشن می‌گیرند و کلیه زنان خانواده‌هایی که در طول عروسی دعوت داشته‌اند، در خانه داماد گرد می‌آیند و هدایای خویش را تحویل می‌دهند و از آنان به صرف چای و شیرینی پذیرایی می‌شود.

از شوای «بازنه»، «سازنه» و «چوپی‌‌کش» تا پذیرایی پاگشا

در طول عروسی و مراسم سه روزه ساز و دهل و ضرب و کمانچه آهنگ‌های محلی می‌نوازند و زن و مرد پنجه در پنجه دس می‌گیرند و مهمانان درجه اول عروس و داماد با دادن مبلغی پول «بازنه» و «سازنه» و «چوپی‌‌کش» و سایرین را شوا می‌کنند.

پس‌از یک هفته از طرف خانواده عروس یک مهمانی ترتیب داده می‌شود که عروس و داماد و منسوبان آنان در این ضیافت حضور دارند که این پذیرایی را «پاگشا» گویند که از طرف مادر یا پدر عروس نیز هدیه‌ای نفیس به عروس تقدیم می‌شود. به‌ دنبال این مراسم به نوبت افراد خانواده عروس و داماد با رعایت بزرگی و کوچکی عروس و داماد را پاگشا می‌کنند.

همراهی سرجیازی با عروس

ترانه سیت بیارم شامل تک‌بیت‌هایی است در وصف عروس و داماد که زنان و مردان در عروسی‌ها با آهنگی دلنشین و شاد به‌ صورت گروهی می‌خوانند و دست می‌زنند.

بعضی مواقع خانواده عروس یک یا دو نفر و گاهی یک خانواده کم جمعیت را به‌خاطر همدلی همراه با عروس می‌فرستند که برای همیشه در بین طایفه داماد بماند و به زندگی خویش ادامه دهند.

طایفه میزبان یا داماد نیز زمین کشاورزی و امکانات لازم را در اختیار آنان می‌گذارند.اما متأسفانه بعد از گذشت زمان گاهی این افراد مورد بی‌مهری و آزار قرار می‌گیرند که در این مورد ضرب‌المثلی هست با این مفهوم «مَر سَر جیازی داآتم» یعنی «مگر من سر جهیزیه مادرت هستم» که این مثل زمانی مورد دارد که کسی بی‌جهت مورد آزار و اذیت دیگری قرار می‌گیرد.