خواجه نصیرالدین طوسی با نام اصلی ابوجعفر محمد بن محمد بن حسن طوسی، (زادهٔ شنبه ۵ اسفند ۵۷۹ در توس - درگذشتهٔ دوشنبه ۱۱ تیر ۶۵۳ در بغداد)

شاعر،همه‌چیزدان، فیلسوف، متکلم، فقیه، ستاره‌شناس، اندیشمند، ریاضیدان، منجم، پزشک و معمار ایرانی قرن هفتم هجری قمری است. کنیه‌اش «ابوجعفر» و به القابی چون «نصیرالدین»، «محقق طوسی»، «استاد البشر» و «خواجه» شهرت دارد. خواجه نصیرالدین کتاب‌های فراوانی تالیف کرده‌است و در موضوعاتی مانند ریاضی، مهندسی، نثر و عرفان کتاب‌هایی نوشته‌است. طوسی پیشرفت‌های علمی فراوانی ایجاد کرد. در نجوم، طوسی جداول بسیار دقیق از حرکت سیاره‌ای ایجاد کرد، که یک مدل سیاره‌ای به روز شده و انتقاداتی از نجوم بطلمیوسی بود. وی همچنین در زمینه منطق، ریاضیات و به ویژه مثلثات، زیست‌شناسی و شیمی گام‌های بلندی برداشت. خواجه نصیرالدین میراث بزرگی را برجا گذاشت. برخی طوسی را یکی از بزرگترین دانشمندان اسلام قرون وسطی می‌دانند، از آنجا که او اغلب، در نوع خود خالق مثلثات به عنوان یک رشته ریاضی محسوب می‌شود دانشمند مسلمان ابن خلدون (۱۴۰۶–۱۳۳۲) خواجه نصیرالدین را بزرگترین دانشمند پارسی ایران پس از اسلام دانسته‌است. همچنین شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد او احتمالا بر نظریه خورشید مرکزی کوپرنیک تاثیر داشته‌است.

خواجه نصیرالدین طوسی یکی از سرشناس‌ترین شخصیت‌های تاریخ اسلامی است. علوم دینی و عقلی را زیر نظر پدرش و منطق و حکمت طبیعی را نزد دایی‌اش آموخت. تحصیلاتش را در نیشابور به اتمام رساند و در آنجا به عنوان دانشمندی برجسته آوازه یافت.

وی در زمان حمله مغول به ایران در پیش ناصرالدین، محتشم قهستان، به کارهای علمی خویش مشغول شد. در همین زمان اخلاق ناصری را نوشت. پس از مدتی به نزد اسماعیلیان در دژ الموت نقل مکان کرد. پس از یورش هلاکوی مغول و پایان یافتن فرمانروایی اسماعیلیان(۶۳۵ ه‍.خ) هلاکو نصیرالدین را مشاور و وزیر خود ساخت، تا جایی که هلاکو را در تازش به بغداد و سرنگونی عباسیان یاری داد.

زادگاه و تولد خواجه نصیرالدین طوسی

دربارهٔ زادگاه خواجه نصیرالدین طوسی اختلاف است بعضی کتاب‌ها و منابع پدر وی را «شیخ وجیه الدین محمد بن حسن» از بزرگان و دانشوران قم می‌دانند اما در بعضی منابع پدر او را زاده روستای جهرود، قم می‌دانند که به همراه خانواده برای زیارت امام هشتم شیعیان به مشهد عازم می‌شود و پس از زیارت، در هنگام بازگشت به علت بیماری همسرش، در یکی از محله‌های شهر توس مستقر می‌شود؛ و پس از چندی به درخواست اهالی محل علاوه بر اقامهٔ نماز جماعت در مسجد، به تدریس در مدرسه علمیّه مشغول می‌گردد. خواجه نصیر طوسی در ایام اقامت پدر در آنجا در پانزدهم جمادی‌الاول سال ۵۹۸ ق، متولد گردید؛ و پدرش با یاد دادن قرآن کریم به او، او را «محمد» نامید.