آمبولی ریه

آمبولی ریه (Pulmonary Embolism, PE) یک بیماری حاد است که در آن به صورت ناگهانی قسمتی از عروق ریه مسدود می شود و به دلیل نرسیدن خون به آن ، عمل تصفیه خون از گازهای مصرفی مانند دی اکسیدکربن و تحیل اکسیژن به آن ، صورت نمی گیرد. 

آمبولی ریه از جمله بیماری هایی است که یک علامت مشخص و واحد ندارد بلکه بسته به حجم لخته خون که در ریه گیر کرده و مقدار بافت ریه ای که از کار افتاده است ، می تواند از یک بیماری بی علامت تا بروز علایم شدید و ناگهانی -که ممکن است به مرگ ناگهانی هم بینجامد- خود را نشان دهد.

علاوه از شدت علایم نوع علایمی که با آمبولی ریه ، بروز می کند هم متفاوت است. برخی از بیماران با مجموعه ای از علایم مراجعه می کنند که برای بیماری آمبولی ریه بسیار تیپیک بوده و تشخیص آمبولی ریه را قطعی می کند.در حالیکه برخی دیگر با علایم غیراختصاصی و آتیپیک مراجعه می کنند و لازم است تستها و بررسی های بیشتری برای تشخیص آمبولی ریه صورت بگیرد.

در کنار علایم بیمار ، ظن بالینی پزشک هم برای تشخیص آمبولی ریه ضروری است. به ویژه در شرایط آتیپیک و غیراختصاصی تجربه پزشک و اینکه به فکر بیماری آمبولی ریه باشد ، بسیار مهم است.

علایم شایع آمبولی ریه

شایع ترین ناراحتی ناشی از آمبولی ریه ، تنگی نفس است. این تنگی نفس به صورت ناگهانی ایجاد می شود. بیماران به دنبال آمبولی ریه احساس کمبود نفس و تقلا برای نفس کشیدن دارند. 

دومین علامت ناشی از آمبولی ریه ، درد قفسه سینه است. درد سینه ناشی از آمبولی معمولا "پلورتیک" است ؛ یعنی با دم و بازدم و با تغییر پوزیشن بیمار تغییر می کند. این درد برخلاف درد سینه ناشی از سکته قلبی ، حالت نوک تیز و خنجری دارد و به جای جناغ سینه بر روی جدار قفسه سینه احساس می شود.

سایر علایم ناشی از آمبولی ریه عبارتند از:

درد در ساق یا ران پا (به عنوان علامتی از لخته خون در پا DVT)

طپش قلب و ضربان قلب بالا

بی قراری و اضطراب

خلط خونی و سرفه های حاوی لخته خون

کاهش سطح هوشیاری و سنکوپ

در کنار علایم بیمار موضوع مهم دیگری که به تشخیص کمک می کند؛ شرح حال بیمار از بیماری ها یا شرایطی است که می تواند زمینه ساز و عامل پیدایش آمبولی ریه باشد ، مانند:

جراحی در یک ماه گذشته به ویژه جراحی ناحیه لگن و ران

سابقه ضربه سنگین و تروما در یک ماه گذشته

گچ گرفتن یا بی حرکتی در سه روز گذشته

حاملگی یا زایمان اخیر

مصرف قرص های جلوگیری از حاملگی یا داروهای هورمونی مانند تاموکسیفن

داشتن سرطان و بدخیمی

وجود هر کدام از اینها در کنار علایم فوق قویا به نفع تشخیص آمبولی ریه است.

معاینه بالینی

بعد از بررسی علایم بیمار لازم است پزشک به نشانه ها و یافته های بیمار در معاینه هم توجه نماید. یافته های زیر در معاینه بالینی بیماران به نفع آمبولی ریه است:

تعداد ضربان قلب زیاد

تعداد تنفس بیشتر از نرمال و تنفس های سخت و عمیق

فشار خون بیمار. فشارخون نکته بسیار مهمی است و فشارخون چایین معمولا نشان دهنده آمبولی بزرگ و خطرناک است.

تورم و قرمزی یکی از پاها که نشان دهنده DVT است که می تواند زمینه ساز آمبولی ریه باشد.

برجسته شدن سیاه رگ های گردن و صورت که دلیل فشار بالای پر شدن قلب راست و شریان ریه است.

نکته : در برخی از بیماران علایم بیمار ، شرح حال وی و معاینه پزشک قویا به نفع آمبولی ریه است که در این موارد تشخیص بیماری دشوار نیست و حتی می توان با این یافته ها درمان آمبولی ریه را هم شروع کرد و صرفا برای تایید تشخیص و بررسی شدت آن ، اقدام به تصویربرداری مانند سی تی اسکن ریه نمود.

در تعداد دیگری از بیماران شدت و تعداد یافته ها در حدی نیست که برای تشخیص قطعی کفایت کند که در این موارئ لازم است از تست های خونی مانند "دی دایمر" (D-Dimer) یا تصویربرداری مانند سی تی اسکن ریه یا سونوگرافی داپلر پا ، استفاده نمود.

متاسفانه برخی از بیماران هم بدلیل حجم بسیار زیاد لخته خون در ریه و از کار افتادن مقدار زیادی از بافت ریه در اثر انسداد ، با علایم کاهش سطح هوشیاری ، حمله قلبی و بدون علایم حیاتی مراجعه می کنند. در این موارد هم صرفا با شرح حال و شک بالینی بالای آمبولی ریه می توان درمان بیماری را شروع کرد.

 عوارض آمبولی ریه

عوارض آمبولی ریه هم مانند علایم آن به شدت آمبولی ریه و حجم لخته خون داخل ریه بستگی دارد. موارد شدید به ویژه اگر تشخیص داده نشوند یا دیر درمان شوند ، می توانند به عوارض شدید و خطرناکی منجر شوند.

1- تکرار آمبولی ریه: فقط در صورتی که آمبولی ریه تشخیص داده شود و بیمار داروهای لازم برای آن را دریافت نماید ، می تواند جلوی تکرار حوادث بعدی آمبولی ریه را بگیرد ، در غیر این صورت آمبولی ریه می تواند دوباره تکرار شود که در این صورت با عوارض به مراتب بیشتر و خطرناک تری همراه خواهد بود.

2- انفارکتوس ریه: اگر آمبولی به حد کافی بزرگ باشد ، قسمتی از ریه که به آن خون نرسیده باشد ، فیبروزه شده و عملکرد طبیعی خود را از دست خواهد داد. این امر می تواند به کاهش حجم ریه ، تنگی نفس مزمن و افزایش فشار شریان ریه منجر شود.

3- پرفشاری شریان ریه: انسداد شریان ریه و فیبروز بافت ریه به ویژه در طولانی مدت یا در صورت تکرار آمبولی ریه ، می تواند باعث افزایش فشار شریان ریوی گردد. پرفشاری شریان ریوی بیماری مهم و با عوارض خطرناکی است که تشخیص زودرس و درمان آن ضروری است. این بیماری با تنگی نفس فعالیتی در کارهای روزانه و با تورم در پاها و شکم و رگهای گردن خود را نشان می دهد.

4- مرگ: تا 30 درصد از بیماران با آمبولی ریه که درمان نشوند ، می میرند. درمان بیماری به شدت از مرگ و میر آن کم خواهد کرد. میزان مرگ و میر در آمبولی های بزرگ ، شروع درمان با تاخیر ، تکرار آمبولی ریوی و وجود بیماری زمینه ای ریه مانند برونشیت ریه ، بیشتر از بقیه بیماران است.