اهمیت میکروبهای همزیست در سلامت انسان

شاید شما هم شنیده یا خوانده باشید که میکروب های مفیدی که به اصطلاح میکروب های “هم زیست” با انسان خوانده می شوند، در قسمت هایی از بدن وجود دارند. به ویژه در پوست، دستگاه تناسلی و نیز در بعضی از قسمت های لوله گوارشی این جمعیت بزرگ میکروبی مستقر است.

به این جمعیت میکروبی که به صورت طبیعی در این قسمت ها وجود داشته و به حفظ سلامت بدن از راه های مختلف کمک می کند اصطلاحا “میکروبیوتا” یا “فلور نرمال” گفته می شود. فلور نرمال اجتماعی از میکروب های مختلف شامل باکتری ها، ویروس ها، پروتوزوها و قارچ ها است؛ اگرچه باکتری ها سهم اصلی این جمعیت را تشکیل می دهند.
با گذشت حدود 2 دهه از مطالعات بسیار زیاد بر روی این جمعیت میکروبی به نظر می ‌رسد این ترکیب به مانند یک ارگان مجزا وظایف مهمی در بدن دارد. تجزیه و تحلیل صورت گرفته بر روی فلور نرمال روده در افراد بالغ نشان داده است که بیش از 100 تریلیون میکرو ارگانیسم در روده ها مستقر بوده و با یکدیگر و همچنین با سلول های میزبان در تعامل هستند. حدود یک سوم این ترکیب جمعیتی میان همه افراد مشترک بوده و مابقی آن در هر فرد متفاوت است. از این جهت فلور میکروبی نرمال در هر فرد می ‌تواند مانند یک اثر انگشت افراد را از یکدیگر متمایز کند.

فلور میکروبی بدن انسان از کجا آمده است ؟
ماجرای میان بدن ما با این مهمان عجیب از بدو تولد آغاز شده است؛ زمانی که برای اولین بار بدن نوزاد در هنگام زایمان با پوست بدن مادر تماس پیدا می کند، اولین وعده غذایی که نوزاد وارد دستگاه گوارشی خود می کند و اولین بوسه های که پدر و مادر بر پیشانی او می دهند.

اهمیت میکروب های همزیست در سلامتی انسان
برای درک کردن این مسئله که چگونه میکروب های مستقر در دستگاه گوارش در وضعیت سلامت بدن نقش دارند، ابتدا باید ببینیم این میکروب ها با چه ساز وکار هایی در بدن در ارتباط هستند:

1) سلول های دستگاه گوارش : این سلول ها مسئول اصلی هضم و جذب غذای خورده شده هستند. میکروب های دستگاه گوارش با همکاری نزدیک با این سلول ها به هضم بهتر مواد غذایی به ویژه سبزیجات و میوه ها و همچنین تولید ویتامین هایی مثل ویتامین B و K ایفای نقش می کنند. فلور نرمال میکروبی همچنین در تولید بعضی از اسید های آمینه مثل “تریپتوفان”، اسید های چرب و مواد اثرگذار بر عملکرد سیستم اعصاب مرکزی دخالت دارد.
 

2) دستگاه ایمنی : میکروب های مستقر در پوست و دستگاه گوارش باعث جلوگیری از عفونت ها می شوند. در واقع به زبان ساده این جمعیت بزرگ از طریق رقابت کردن، اجازه گسترده شدن و فعالیت کردن گونه های باکتری بیماری زا را نمی دهند. به همین خاطر است که اگر شما برای مدت زیادی آنتی بیوتیک یا بعضی از دارو ها را مصرف کنید، با ایجاد تغییر در فلور نرمال دستگاه گوارش، در آینده ریسک عوارض گوارشی و حتی عفونت های دیگر را در خود بالا برده اید. علاوه بر رقابت کردن، فلور نرمال میکروبی از راه دیگری یعنی ارسال پیام های شیمیایی متعدد به سلول های سیستم ایمنی بدن، این سلول ها را از وضعیت دستگاه گوارش آگاه می کنند.

3) دستگاه هورمونی: بر اساس جدیدترین تحقیقات انجام شده، هورمون کورتیزول، که از غده فوق کلیه ترشح می شود، تعامل نزدیکی با میکروب های دستگاه گوارش دارد. کورتیزول هورمونی است که در شرایط استرس یا بیماری ترشح شده و بدن را برای مقابله با شرایط سخت آماده می کند. کورتیزول باعث تغییر در ترکیب جمعیتی میکروب های روده و دستگاه گوارش می شود. اگرچه در شرایط طبیعی و سلامت بدن این تغییر فلور نرمال هماهنگ با بدن بوده و بنابراین ایجاد بیماری نمی کند. در بسیاری از بیماری ها اما، افزایش فعالیت و ترشح هورمون کورتیزول از طرق مختلفی اتفاق می افتد، که این موضوع باعث جایگزین شدن باکتری های بیماری زا در دستگاه گوارش می شود. همان طور که در مورد اول بدان اشاره شد، باکتری های هم زیست در تولید ویتامین ها و مواد لازم به بدن کمک می کنند. بنابراین جایگزین شدن این باکتری ها با گونه های مهاجم و بیماری زا در سلامت بدن ایجاد اختلال می کند.

ارتباط فلور میکروبی با ایجاد بیماری در انسان
تغییرات در فلور نرمال دهان، در طیف وسیعی از بیماری های متابولیک مثل چاقی و دیابت و همچنین اختلالات عصبی نظیر MS، پارکینسون و آلزایمر گزارش شده است. همچنان چگونگی دقیق بیماری زایی مشخص نیست ولی به نظر می رسد نقطه مشترک این بیماری ها همگی به تغییرات نامناسب جمعیت میکروبی بر می گردد. چندی پیش مطالعه جامع انجام شده ای در سوئد نشان داد عدم رعایت بهداشت دهان و دندان ارتباط مستقیم و قوی با سکته های مغزی دارد.
در چندین تحقیق انجام شده بر روی بیماران مبتلا به MS و التهاب مغز، که به نام “انسفالیت” نیز شناخته می شود، مصرف پروبیوتیک ها بر روی علائم بیماران تاثیر مثبتی داشته است. پروبیوتیک ها مواد غذایی یا لبنی غنی شده با گونه های خاص باکتری های فلور نرمال هستند که بدن با کمبود آن ها مواجه است. به عنوان مثال، برای سال هاست که از ماست های پروبیوتیک حاوی گونه باکتریایی به نام “لاکتوباسیل”، در درمان بیماری التهابی روده استفاده می شود. کاملا روشن است که پروبیوتیک های مورد استفاده در هر کدام از بیماری های نام برده شده باید حاوی گونه خاصی از باکتری های مورد نیاز باشد. با این حال، همچنان نیاز است که اثربخشی این نوع از درمان به طور دقیق تر و در تعداد بیشتری از بیماران بررسی شود