رادیوتراپی

رادیو تراپی یا پرتو درمانی یکی از انواع روش های درمان سرطان است که ذرات پر انرژی یا امواج مانند اشعه ایکس ، اشعه گاما ، پرتوهای الکترونی یا با استفاده از نوع معینی انرژی جلوی رشد و تقسیم سلول های سرطانی را می گیرد (این پرتو ها با عبور از ماده یونیزاسیون کرده و در ماده تولید یون های مثبت و منفی می‌کند). در نتیجه سلول به تدریج کوچک می شود و از بین خواهد رفت. هدف پرتودرمانی از بین بردن سلول‌های سرطانی با کمترین میزان آسیب به سلول های سالم است. اما گاهی اوقات این درمان به سلول‌های سالم مجاور بافت هدف (بافت سرطانی) هستند نیز آسیب می‌رساند یا با نابود کردن DNA آنها جلوی رشد کردن و تقسیم شدن را می گیرد. با این وجود گرچه پرتو ها سلول‌های سرطانی و قسمتی از سلول‌های سالم را باهم از بین می‌برد اما باید به این توجه کنیم که بیش‌تر سلول ‌ها از تأثیر پرتو و عملکرد آن بهبودی کامل می‌یابند. هم چنین رادیوتراپی می تواند به عنوان قسمتی از معالجه باشد و از عود تومور بعد از جراحی برداشت تومور بدخیم (برای مثال، مراحل اولیه سرطان پستان) جلوگیری کند. پرتودرمانی اثر شیمی درمانی را افزایش می دهد و در تومورهای حساس، قبل، بعد و همزمان با شیمی درمانی استفاده می شود.
انواع پرتو درمانی
برای بررسی انواع پرتو درمانی میتوان گفت  به طور کلی سه نوع پرتو درمانی وجود دارد. پرتو درمانی داخلی، پرتو درمانی خارجی و پرتو درمانی سیستماتیک که در ادامه به توضیح هر یک می پردازیم.

پرتو درمانی خارجی
پرتو درمانی خارجی رایج ترین نوع پرتو درمانی است که در آن اشعه از دستگاهی که خارج از بدن قرار دارد به بافت و سلول سرطانی تابیده می شود که معمولا طی چند هفته و گاهی اوقات دو بار در روز به مدت چند هفته انجام می شود. زمان این نوع درمان نیز معمولا 20 تا 30 دقیقه است. از پرتودرمانی خارجی معمولا برای درمان بیماران سرپایی استفاده می‌شود و بیماران نیازی به بستری شدن در بیمارستان ندارند. پرتودرمانی خارجی انواع مختلفی از سرطان مانند سرطان سینه، مثانه، دهانه رحم، حنجره، ریه، پروستات و واژن را درمان می کند. به‌علاوه از پرتو درمانی خارجی برای کاهش درد یا بهبود مشکلات دیگر هنگام منتشر شدن سرطان از محل اولیه به قسمت‌های دیگر بدن، استفاده می‌ شود.

پرتو درمانی داخلی
پرتو درمانی داخلی یا براکی تراپی یک روش موضعی برای درمان سرطان است. در براکی تراپی منبع اشعه در داخل بافت تومور یا نزدیک به آن قرار می گیرد. گاهی اوقات برای مدتی در بدن می ماند و سپس برداشته می شود. در روش براکی تراپی درمان مختص به تومور است و بافت‌های سالم اشعه ای دریافت نمی‌ کنند. پرتو درمانی داخلی به صورت سرپایی یا بستری در بیمارستان انجام شود و در درمان سرطان‌های سر و گردن، پستان، دهانه رحم، پروستات، کیسه صفرا، مری، چشم، ریه و... استفاده می شود. این روش معمولا همراه با سایر روش‌های درمانی مانند رادیوتراپی خارجی، شیمی‌درمانی و جراحی به کار گرفته می‌شود.

پرتو درمانی سیستمیک
پرتو درمانی داخلی با منبع مایع را پرتو درمانی سیستمیک می گویند. در پرتو درمانی سیستمیک، داروی رادیواکتیو از طریق حرکت در خون به بافت‌های سرطانی می ‌رسد وسلول‌های سرطانی را از بین می برد.این داروی رادیواکتیو می تواند از طریق بلع و یا تزریق وریدی وارد بدن فرد بیمار شود. با این روش مایعات بدن بیمار مانند ادرار، عرق و بزاق قابلیت پرتودهی بلند مدت دارند. بنابراین احتیاط‌ های خاصی برای افرادی که در تماس با بیمار هستند درنظر گرفته می شود.

عملکرد و مکانیسم پرتودرمانی چگونه است؟
با آسیب به DNA سلول های تومورال، تأثیر خود را می گذارد. این آسیب به DNA توسط یکی از دو صورت انرژی، فوتون یا ذرات باردار ، ایجاد می شود. این آسیب می تواند به صورت یونیزاسیون مستقیم یا غیر مستقیم زنجیرۀ DNA را تحت تأثیر قرار دهد. در درمان با فوتون، اثر گذاری پرتوها بیشتر از طریق ایجاد رادیکال های آزاد و در نتیجه آسیب رساند به DNA است. از آنجا که سلول ها دارای مکانیزم ترمیم آسیب DNA تک رشته ای هستند ، دیده شده است که آسیب به دو رشتۀ DNA ، مهم ترین تکنیکی است که منجر به مرگ سلولی می شود. معمولاً سلول های سرطانی که تمایز نیافته و مشابه سلول های بنیادی هستند، بیشتر از سلول های سالم تمایز یافته تکثیر می یابند، و توانایی کمی برای بازسازی آسیب ها دارند. آسیب رشتۀ DNA در حین تقسیم سلولی به سلول های جدید منتقل می شود؛ آسیب های DNA سلول سرطانی منجر به مرگ سلول ها یا کاهش سرعت تکثیر آنها می شود.
اهداف پرتو درمانی چیست؟

هدف اصلی رادیوتراپی (علاج، ادجوونت، نئوادجوونت، درمانی یا تسکینی) به نوع تومور، جای آن، مرحلۀ آن و سلامت عمومی بیمار بستگی دارد. تابش به کل بدن (TBI) تکنیکی در رادیوتراپی است که برای آماده سازی بدن برای دریافت پیوند مغز استخوان مورد استفاده قرار می گیرد. براکی تراپی، روش دیگری است که طی آن منبع پرتوی داخل یا در کار ناحیۀ مورد نظر برای درمان قرار می گیرد و باعث می شود تا پرتوگیری بافت های سالم در طی درمان سرطان هایی مانند پروستات، آندومتر، پستان و غیره کاهش یابد. پرتودرمانی دارای کاربردهای متعددی در بیماری های غیربدخیم مانند درمان نورالژی عصب سه قلو، آکوستیک نوروما، پتریجیوم، بیماری شدید چشمی ناشی از تیروئید، سینوویت ویلوندولار رنگدانه ای و پیشگیری از رشد کولوئیدی اسکار ، تنگی مجدد عروق و استخوان سازی هتروتوپیک می باشد. استفاده از رادیوتراپی در بیماری‌های غیر بدخیم به خاطر خطرات آن و افزایش احتمال سرطان ناشی از پرتو به شدت محدود شده است. به طور کلی از اهداف پرتو درمانی می توان گفت:

درمان یا کوچک کردن سرطان در مراحل اولیه جلوگیری از بازگشت سرطان (عود مجدد) در جای دیگر درمان علائم ناشی از سرطان پیشرفته درمان سرطان بازگشتی

آیا پرتو درمانی عوارضی هم دارد؟
پرتو درمانی انواع سرطان ها را به طور موثر درمان می کند اما مانند سایر روش های درمان عوارضی را بر جای می گذارد که بسته به نوع سرطان، دوز پرتو و سلامت عمومی فرد بیمار این عوارض متفاوت است. در ابتدا به این سوال می پردازیم که چرا پرتو درمانی عوارض ایجاد میکند؟

در بالا خواندیم که در پرتو درمانی علاوه بر سلول های سرطانی سلول های سالم نیز در معرض اشعه قرار می گیرند. عوارض جانبی ناشی از درمان بوسیله پرتو درمانی خارجی به همین علت اتفاق می افتد. البته باید به این توجه کرد که این عوارض در برخی از افراد بسیار کم یا حتی هیچ گونه عارضه‌ ای مشاهده نمی‌شود اما برخی افراد این عوارض شدیدتر دیده می شود. برخی از عوارضی که در بدن بیماران مشاهده می شود عبارت است از:

احساس ضعف و خستگی عوارض پوستی در منطقه درمان ریزش مو تهوع اسهال
یکی از محدودیت های رادیوتراپی با فوتون آن است که سلول های تومورهای توپر دچار کمبود اکسیژن می شوند. تومورهای توپر می توانند در نتیجۀ کاهش اکسیژن (هایپوکسی) رگ های خونی خود را تقویت کنند. اکسیژن یک حساس کنندۀ قوی به پرتو (رادیوسنسیتایزر /Radiosensitizer) است و تأثیر دز تابشی را با ایجاد رادیکال های آزاد آسیب زننده به DNA افزایش می دهد. سلول های تومورال در یک محیط هایپوکسیک نسبت به پرتو، ۲تا ۳ برابر مقاوم تر از سلول های سرطانی که در محیط دارای اکسیژن هستند، می باشند. تحقیقات زیادی از جمله استفاده از مخازن فشار قوی اکسیژن ، جایگزین های خون که اکسیژن زیادی حمل می کنند، داروهای حساس کنندۀ سلول های هایپوکسیک مانند میزونیدازول و مترونیدازول، و سایتوتوکسین های هایپوکسیک (سموم بافتی) مانند تیراپازامین، برای غلبه بر کمبود اکسیژن اختصاص داده شده است.

تحقیقات جدیدی در مورد استفاده از ترکیبات افزایش دهندۀ اکسیژن مانند ترانس سدیم کروسِتینیت (TSC) به عنوان رادیوسنسیتایزر در حال انجام است. ذرات باردار مانند پروتون، بورون، کربن و یون های نئونباعث آسیب مستقیم به DNA سلول های سرطانی می شوند، مستقل از میزان اکسیژن بافت، اثری ضد تومور دارند چون بیشتر از طریق شکستن دو رشتۀ DNA تأثیر خود را می گذارد. از آنجا که این ذرات نسبتاً سنگین هستند، پکمتر در بافت به اطراف پراکنده می شوند. باریکۀ پرتو خیلی پخش نمی شود، روی تومور متمرکز باقی می ماند و عوارض جانبی کمی را به بافت های اطراف وارد می کند. هم چنین آنها به خاطر خصوصیت های خاص فیزیکی خود (خاصیت دارا بودن پیک براگ) تومور را دقیق تر هدف قرار می دهند. برای مثال در پروتون تراپی، آسیب های وارده به بافت های سالم اطراف تومور بسیار پایین است. این موضوع کمک می کند تا تومورهایی که در نواحی حساسی هستند (مانند تومور های سر وگردن) با دقت بیشتر و با حداقل آسیب به بافت های اطراف درمان شوند. تابش پرتو برای کودک مضر است ، چون در حال رشد هست