سیاه زخم، عوامل و علل

سیاه زخم (Anthrax)  یا آنتراکس نوعی بیماری نادر اما جدی است که توسط باکتری به نام اسپور سازند، Bacillus anthracis ایجاد می شود. این بیماری عمدتا دام ها و حیوانات وحشی را درگیر خواهد کرد. اما نیز انسان ممکن است از طریق تماس مستقیم یا غیرمستقیم با حیوانات بیمار آلوده شود. هنوز هیچ مدرکی مبنی بر احتمال انتقال این بیماری از فرد مبتلا به افراد سالم وجود ندارد اما ممکن است ضایعات پوستی ناشی از سیاه زخم از طریق تماس مستقیم مسری باشد. معمولاً باکتری های سیاه زخم از طریق زخم پوستی وارد بدن شده و فرد را آلوده خواهند کرد. همچنین افراد سالم با خوردن گوشت آلوده نیز ممکن است دچار این بیماری شوند.

علائم و نشانه های این بیماری به شیوه آلوده شدن فرد بستگی خواهد داشت و فرد با توجه به نوع انتقال ممکن است دچار علائمی مثل زخم های پوستی، استفراغ یا شوک شود. درمان سریع این بیماری با آنتی بیوتیک ها می تواند بیشتر عفونت های ناشی از سیاه زخم را درمان کند. اما درمان آنتراکس تنفسی از همه دشوارتر بوده و می تواند باعث مرگ فرد مبتلا شود.

بیماری سیاه زخم از طریق باکتری که به طور طبیعی در خاک سراسر جهان زندگی می کند به وجود می آید. هاگ های این باکتری ممکن است تا سال ها منتظر ورود به بدن میزبان خود بمانند. شایع ترین میزبانان این باکتری ها شامل دام هایی مثل گوسفند، گاو، اسب، بز و حیوانات وحشی می شود. اگرچه که شیوع این بیماری در ایالات متحده بسیار کم و نادر است، اما ابتلا به این بیماری هنوز در کشورهای در حال توسعه جهان مانند ایران، عراق، ترکیه، پاکستان و کشورهای جنوب صحرای آفریقا رایج است.

عوامل خطر ابتلا به سیاه زخم

برای ابتلا به این بیماری حتماً باید در معرض مستقیم هاگ های باکتری سیاه زخم قرار بگیرید.

در نتیجه احتمال آن در موارد زیر بیشتر خواهد شد:

تزریق مواد مخدر غیر قانونی

کار با سیاه زخم در محیط آزمایشگاه

قرار گرفتن در معرض پوست، خز یا پشم حیوانات آلوده

کار در دامپزشکی و تماس مستقیم با دام و حیوانات آلوده

کیف یا لباس از جنس پوست حیوانات و دام هایی مثل گوزن ها

خدمت در ارتش و حضور و اعزام به مناطق آلوده به سیاه زخم

این میکرو ارگانیسم یکی از خطرناکترین زئونوزهای میکروبی یعنی سیاه زخم می‌باشد که از راه جراحات جلدی هنگام تماس با دام یا فراورده‌های دامی آلوده مانند:پوست. پشم ویا لاشه یا اینکه ازراه تنفسی در اثراستنشاق گردوغبار آلوده به اسپور سیاه زخم به این بیماری مبتلا می‌شود

در نوع پوستی (رایج‌ترین فرم) شروع عفونت شبیه گزش حشرات با خارش و برآمدگی پوست همراه است. اما طی یک تا دو روز به جراحات تاول گونه و سپس به زخم بدون درد با قطری در حدود ۱ تا ۳ سانتیمتر و با مشخصه نکروز سیاه رنگ در مرکز زخم تبدیل می‌شود. بجا ماندن اثر بعد از بهبودی یا eschar شایع می‌باشد. مرگ و میر پوستی، در صورت عدم درمان، حدود ۲۰ درصد است.

آنتراکس تنفسی ممکنست دارای علایمی شبیه آنفلوانزا بوده و در موارد پیش رفته به صورت پنومونی هموراژیک تظاهر نماید که مرگ زا می‌باشد.

سیاه زخم گوارشی ۳ تا ۵ روز پس از مصرف گوشت خام یا نیمه پخته یا شیر خام دیگر با دردهای شکمی، تهوع، استفراغ، تب و اسهال آغاز می‌شود (مرگ و میر ۵۰٪).

ادم بدخیم: که زخم ابتدائی در آن ناپیدا بوده و ورم خیلی شدیدی در محل ورود باسیل ملاحظه می‌شود.

مننگوآنسفالیت سیاه زخمی: به دنبال عفونت با باکتری به ویژه ادم بدخیم پیش می‌آید. علائم مننگوآنسفالیت (التهاب مننژ و مغز) دیده می‌شود. مایع نخاع چرکی و حاوی تعداد زیادی باسیل سیاه زخم می‌باشد. در غیاب درمان خطر مرگ و میر بالاست.

تشخیص بیماری

کشت خون مثبت به همراه رنگ آمیزی گرم روش‌های تشخیصی آزمایشگاهی هستند. تشخیص از طریق تهیه نمونه از ضایعه پوستی و مایعات آلوده بدن و انجام رنگ آمیزی گرم ویا کشت در محیطهای مناسب امکان‌پذیر است؛ و اگر از PCR استفاده کنیم قادر خواهد بود حتی وجود ۳ عدد اسپور در مایع آلوده را شناسائی کند و در مواردی که امکان موارد ذکر شده وجود ندارد یا در موارد مطالعات اپیدمیولوژیک روش‌های سرولوژیک کمک‌کننده خواهد بود.

روش‌های پیشگیری

استفاده از واکسیناسیون در افراد در معرض خطر، مصرف آنتی‌بیوتیک پنی سیلین، داکسی سیکلین و ترجیحاً سیپروفلوکساسین. در ایران واکسن تنها برای دام‌ها استفاده می‌شود. واکسن سیاه زخم از سویه Sterne باسیلوس آنتراسیس که توکسین در مقادیر غیرکشنده تولید می‌کند تهیه می‌گردد. ایمونیزاسیون به کمک چند نوبت تزریق زیرجلدی به فواصل صورت می‌گیرد. تزریق بوستر سالیانه نیز توصیه می‌شود. کارایی واکسنهای موجود بروی انسان کاملاً تأیید نشده‌است.

در صورتی که لباس و وسایل به عامل سیاه زخم آلوده شود، باید آن‌ها را سوزاند. بهترین راه پیشگیری رعایت موازین بهداشت فردی در مواجهه با فراورده‌های حیوانی مثل پشم-پوست و استخوان می‌باشد در ضمن در کارخانه‌هایی که از این فراورده‌ها در تولید مایحتاج انسانی استفاده می‌کنند. حتماً لازم است موازین بهداشتی را به‌طور کامل رعایت کنند.

درمان

با استفاده از آنتی‌بیوتیکهای پنی سیلین، داکسی سیکلین و ترجیحاً سیپروفلوکساسین. شروع سریع درمان کمک‌کننده‌است. در آنتراکس تنفسی پس از ظهور علائم بیماری، درمان تقریباً بی‌نتیجه‌است.

باسیل سیاه زخم به دلیل خطرناک بودن در حملات بیوتروریسم کاربرد دارد.