فرآیند تشکیل سنگ کلیه

سنگ کلیه یا به طور گسترده تر سنگ های مجاری ادراری از جمله مشکلات شایع طبی در جمعیت عمومی است. سنگ های ادراری هر دو جنس را در هر سنی می‌تواند درگیر کند. باور های نادرست زیادی در مورد تشکیل سنگ کلیه رواج دارد. جالب است بدانیم بر خلاف تصور عموم مردم درجه سختی آب هیچ نقشی در ایجاد سنگ کلیه در فرد ندارد؛ در حالی که رژیم غذایی و سبک زندگی عامل مهمتری برای سنگ های سیستم ادراری به شمار می‌روند. متخصصین اورولوژی بهترین مشاور و کمک کننده شما در مورد سنگ کلیه یا سایر سنگ های ادراری هستند.

سنگ های سیستم ادراری در سایز های مختلف و نیز جنس متفاوت در هر قسمتی از سیستم ادراری، از کلیه و لگنچه گرفته تا مثانه می‌توانند به وجود آیند. مکانیسم اصلی در ایجاد سنگ ادراری همان مفهوم ساده ای است که از درس شیمی به خاطر داریم! “هر چه غلظت یک ماده در محلول افزایش پیدا کند احتمال رسوب آن ماده بیشتر است”. تصور کنید مقداری از یک ماده شامل کلسیم را که در آب محلول است در اختیار دارید. میزان انحلال این ماده به مقدار آب موجود و شرایط دیگری نظیر دمای محیط و اسیدیته یا PH آب دارد. با اضافه کردن هر چه بیشتر این ماده بدون افزایش آب، به نقطه ای خواهیم رسید که آن ماده دیگر در آب حل نشده و بنابراین مابقی آن رسوب می‌کند.
چگونگی تشکیل سنگ کلیه یا سایر سنگ های سیستم ادراری نیز از همین قانون پیروی می‌کنند. در واقع کریستال های معدنی حاوی یون کلسیم، فسفات و یا مواد آلی موجود در بدن (به طور مثال سیستین که یک اسیدآمینه می‌باشد) به دلایل مختلف مانند تغلیظ و کم شدن حجم ادرار رسوب کرده و به مرور تشکیل سنگ می‌دهند.

علائم سنگ کلیه
علامت اصلی سنگ کلیه، درد شدید، ناگهانی و آزار دهنده ای در ناحیه پهلو است. ویژگی مهم درد سنگ ادراری، منقطع بودن آن است؛ یعنی درد پیوسته و پایدار نیست بلکه حملاتی از درد به فاصله چند دقیقه یا چند ساعت وجود دارد. ممکن است بیمار همراه با درد مقداری خون هم در ادرار خود دفع کند که نشان دهنده آسیب و زخم شدن مجرا است. محل درد ممکن است متفاوت باشد. درد سنگ کلیه بسته به محل سنگ می‌تواند در شکم احساس شود و یا اینکه به بیضه یا ناحیه تناسلی فرد تیر بکشد.

چه علائمی در سنگ کلیه می‌تواند هشدار دهنده باشد؟ تب و لرز علامت هشدار دهنده ای است که در هنگام وجود سنگ کلیه باید بدان توجه کرد. تب و لرز نشان دهنده عفونت کلیه یا “پیلونفریت” است که اگر درمان نشود به طور خطرناکی می‌تواند زندگی فرد را به خطر اندازد. اتفاقی که در پیلونفریت می‌افتد عفونت بافت کلیه به دلیل انسداد و تجمع ادرار در پشت سنگ است.

چه عواملی در سنگ کلیه نقش دارند ؟
عوامل متعددی در پس پرده تشکیل سنگ ادراری وجود دارد ولی همه آنها در نهایت به یک موضوع منتهی می‌شوند: افزایش غلظت آن ماده معدنی در ادرار و رسوب آن.
در زیر به چند مورد از عوامل دخیل در تشکیل انواع سنگ های سیستم ادراری اشاره شده است :
چاقی : در صورتی که دچار اضافه وزن باشید بیشتر در معرض ابتلا به کلیه سنگ ‌ساز خواهید بود.
بیماری های کلیه : به عنوان یک نمونه، بیماری کلیه پلی‌کیستیک می‌باشد که در آن خوشه‌های کیست مانند در کلیه‌ها رشد می‌کند. این بیماران علاوه بر سنگ های کلیه ممکن است عملکرد کلیه خود را از دست بدهند.
تغذیه : مصرف زیاد مواد پروتئینی نظیر گوشت و نمک خطر سنگ های کلیه را افزایش می‌دهد. در حالی که مصرف فیبر و سبزیجات و آب فراوان عاملی بازدارنده است.
ویتامین ها : افزایش سطح ویتامین D به دلیل آزاد کردن مقادیر زیاد کلسیم در خون و سپس ادرار ریسک سنگ ادراری را زیاد می‌کند. ویتامین C نیز مرتبط با نوعی خاصی از سنگ های کلیه موسوم به “سنگ های اگزالاتی” می‌باشد. در این میان، ویتامین B عاملی مفید و بازدارنده از سنگ کلیه می‌باشد.

چه عواملی در سنگ کلیه نقش دارند ؟
برخی از بیماری های خاص : مانند بیماری هایی که متابولیسم و عملکرد کلیه را دچار تغییر می‌کنند، بیماری التهابی روده ها، پرکاری غده پاراتیروئید و حتی دیابت می‌توانند باعث سنگ کلیه شوند.
و در نهایت، فاکتور های فردی مثل مرد بودن، چاقی و سن بالا. سنگ کلیه در مردان حدود 3 برابر بیشتر از زنان است.

روش های درمان سنگ های سیستم ادراری
 امروزه درمان سنگ کلیه پیشرفت چشمگیری پیدا کرده است. علاوه بر تجویز دارو های مسکن درد برای بیمار پزشکان بسته به نوع سنگ و اندازه آن می‌توانند سنگ را از بین ببرند. یکی از پر کاربرد ترین روش ها سنگ شکن به کمک امواج صوتی یا ESWL می‌باشد. این روش به صورت سرپایی با بی حسی موضعی در طی یک تا سه جلسه قابل انجام بوده و برای سنگ های کوچک تر از 1.5 سانتی متر مناسب است. زنان باردار، افرادی که عفونت ادراری دارند و افرادی که مشکلات انعقادی خون و خونریزی دارند نباید از ESWL استفاده کنند.
در روش دیگر که به اختصار PCNL نامیده می‌شود، با استفاده از سوراخی کوچک در پوست ابزاری به شکل خودکار را وارد کلیه کرده و سنگ را خرد می‌کنند. این روش مناسب سنگ هایی است اندازه ای معادل 2 سانتی متر یا بیشتر داشته و معمولا در لگنچه کلیه، حالب و قسمت های پایین تر سیستم ادراری قرار گرفته‌ اند. جراحی لاپاروسکوپی نیز ممکن است برای سنگ حالب به ویژه اگر اندازه بزرگی داشته باشد در نظر گرفته شود.

پیشگیری از تشکیل سنگ کلیه با چند راهکار ساده
 در زیر، به چند توصیه ساده جهت پیشگیری از سنگ کلیه توجه فرمایید:
1- همیشه و به میزان کافی آب بنوشید.
2- بر خلاف تصور بسیاری از مردم، کلسیم پایین موجب بروز سنگ کلیه می‌شود. بنابراین مواد غذایی سرشار از کلسیم، نه تنها برای پیشگیری از پوکی استخوان توصیه می‌شود، بلکه از سنگ کلیه نیز جلوگیری می‌کند.
3- نمک کمتری مصرف کنید.
4- مصرف مواد غذایی حاوی اگزالات را محدود کنید. موادی مانند: اسفناج، شکلات، سیب زمینی شیرین، قهوه و فراورده های سویا
5- از مکمل ویتامین C تا حد امکان استفاده نکنید.
6- مصرف پروتئین های حیوانی را در رژیم غذایی خود محدود کنید.