پرورش قارچ و فوت و فن هایش؟

تولید قارچ را چگونه انجام دهیم؟

تولید قارچ

تولید قارچ نیازمند آگاهی و آموزش های لازم در این زمینه می باشد. در ابتدا یک تعریفی از قارچ داشته باشیم و شرایطی که می توان قارچ را در آن پرورش داد، تعریف می کنیم.

قارچ چیست؟

 قارچ موجودی است که هیچ اندام فتوسنتزی ندارد، ساقه و برگ نیز ندارد؛ بنابراین گیاه نیستند و از طرفی از لحاظ ساختار نیز به جانوران شبیه نیستند و بسیار ساده تر از گیاهان و جانوران هستند؛ بنابراین قارچ ها را در دسته ای جداگانه طبقه بندی می کنند. قارچ دکمه ای با زندگی روی مواد آلی مرده، غذای مورد نیاز خود را بدست می آورد که به این مواد آلی مرده، کمپوست می گوییم.

کمپوست چیست؟

کمپوست، مخلوط بقایای حیوانی و گیاهی است. دلیل لزوم وجود این دو ماده در کمپوست این است که در اثر فعالیت میکروارگانیسم ها، مواد معدنی، کربوهیدرات ها و پروتئین هایی که داخل این بقایا وجود دارد، به شکل قابل جذب برای قارچ در می آید و قارچ می تواند از آن تغذیه کند.

پنج ماده اصلی در ساخت کمپوست، آب، کاه و کلش، کود مرغی، نیتروژن و سنگ گچ می باشد که نسبت استفاده از این مواد اولیه در فرمول های مختلف کمپوست سازی ممکن است، متفاوت باشد.

طراحی سالن پرورش قارچ:

اکثر سالن های پرورش قارچ دکمه ­ای در ایران، دارای دیوارهای بتونی و کف موزاییک می باشند. لیکن برای واحدهای صنعتی از دیوارهای ساندویچ پنل که عایق هستند، استفاده می ­کنند.

برای سقف سالن­ ها پلیت، تیرچه بلوک و یا بلوک همراه فوم بکار می‌برند. معمولاً ابعاد سالن‌ها را (۲۱-۱۸)× ۶ متر با ارتفاع ۴/۵ متر در نظر می­ گیرند که این ابعاد در واحدهای مختلف متغیر است. در سالن یک شیب ملایم به مقدار یک سانتی­ متر از ابتدای سالن به انتهای آن و از کناره ­ها به سمت وسط سالن به مقدار ۲ سانتی­ متر جهت جلوگیری از تجمع آب در زمان شستشوی کف، وجود دارد.

قفسه بندی سالن پرورش قارچ:

استفاده از عرض ۱۴۰ سانتی‌متر و ۱۶۰ سانتی‌متر در کشور ما مرسوم است که با سایز ۱۴۰ سانتی‌متر، کار کارگر داخل سالن راحت‌تر است ولی اغلب از سایز ۱۶۰ سانتی­ متر جهت افزایش سطح زیر کشت استفاده می‌کنند. البته با توجه به وضعیت عرض سالن و محدودیت‌های هر محل باید جداگانه طراحی شود.

فاصله بین طبقات ۶۵ تا ۷۰ سانتی‌متر مناسب است که کار کارگران راحت‌تر باشد و اختلاف حدود ۲۰ سانتی‌متر طبقه اول از کف سالن جهت شست‌وشو و نظافت در پایان هر مرحله کاری، لازم است.

در تولید قارچ، جنس قفسه بندی بسته به میزان هزینه ای که برای آن در نظر گرفته می شود، متفاوت است؛ سازه پروفیل ساختمانی با آهن سیاه، لوله و پروفیل صنعتی را می توان برای قفسه بندی در نظر گرفت.

معمولاً از سازه لوله بدلیل هزینه نسبتاً مناسب نسبت به روش‌های دیگر، استقامت و مقاومت نسبت به روش‌های دیگر به علت نوع سازه و همچنین شکل‌پذیری به مراتب بیشتر استفاده می شود.

همیشه قبل از راه اندازی سالن خود، آموزش دقیق و عملی پرورش قارچ دکمه ای بسیار حائز اهمیت است به طوری که شناخت دقیق از تک تک مراحل پرورش، دانستن شرایط محیطی و تنظیم صحیح آن، داشتن آگاهی لازم برای خرید تجهیزات و قفسه بندی و … می تواند در موفقیت و افزایش عملکرد یک سالن پرورش قارچ نقش بسیار مهمی داشته باشد. 

مراحل تولید قارچ:

پس از ورود کمپوست به سالن پرورش قارچ، ۴ مرحله ریسه دوانی در کمپوست، ریسه دوانی در خاک پوششی، هوادهی و باردهی طی می‌شود که در هرمرحله دما، رطوبت و … سالن باید کنترل شود.

۱- ریسه دوانی در کمپوست:

این مرحله ۱۴-۱۷ روز طول می‌کشد. در این مرحله دمای ۲۵ درجه سانتی گراد را برای میسیلیوم ها فراهم نموده تا در کمپوست رشد کنند و به‌اصطلاح به‌خوبی سفید کند.

در این مرحله رطوبت محیط حدود ۹۰ تا ۹۵% در نظر گرفته می‌شود تا علاوه بر تأمین رطوبت مورد نیاز کمپوست از خشک شدن نیز جلوگیری شود. در طول این مدت باید سطح کمپوست با روزنامه پوشیده شود و سطح روزنامه‌ها با آبپاش آبیاری شود.

معمولاً میزان Co2 در این مرحله در بستر ۵۰۰۰-۱۰۰۰۰ ppm می‌باشد.

۲- ریسه دوانی در خاک پوششی:

پس از سفید شدن کمپوست، ادامه‌ی رشد رویشی میسلیوم ها باید در خاک‌پوششی صورت گیرد. علاوه بر این‌که در این مرحله عمل اختلاط کمپوست و خاک پوششی باید صورت گیرد و شرایط محیطی لازم نیز باید فراهم گردد. نحوه ی مخلوط شدن و زمان آن متفاوت است که بسته به آن، عمل مخلوط شدن خاک و کمپوست را  رافلینگ یا ککینگ می گویند.

۳- هوادهی:

پس از سفید شدن میسیلیوم ها در خاک پوششی، باید از رشد رویشی میسلیوم جلوگیری کنیم و آن را وادار کنیم تا وارد فاز زایشی شود؛ به همین دلیل هوادهی می‌کنیم یعنی دما و co2 را کاهش داده و شرایط محیطی ویژه‌ای برای میسلیوم ها فراهم می‌کنیم تا وارد فاز زایشی و تولید اندام بارده قارچ شوند. در فاز زایشی اندام‌های باردهی قارچ در شرایط شوک دهی تشکیل می‌شود و رشد می‌کند و حفظ شرایط رشد میسلیوم و اندام‌های باردهی مهم‌ترین کاری است که باید انجام شود.

۴- باردهی:

پس از ۷ روز بعد از شوک دهی قارچ وارد مراحل ته سنجاقی و رشد و نمو اندام باردهی قارچ می‌شود. با تشکیل اندام بارده، باید شرایط را برای رشد و نمو آن فراهم کنیم تا تبدیل به قارچ شوند.

دما، رطوبت و غلظت Co2 از مهم‌ترین فاکتورهای محیطی برای تشکیل اندام بارده قارچ هستند. بهترین دما برای تشکیل اندام بارده قارچ ۲۰ درجه سانتی گراد در کمپوست و دمای  ۱۸ درجه سانتی گراد برای هوا می‌باشد. غلظت Co2 ناشی از میزان تولید Co2 از میسلیوم ها و میزان Co2  موجود در هوای تازه می‌باشد. غلظت کل Co2 برای تشکیل اندام بارده بین ۲۰۰۰-۶۰۰۰ ppm باشد.

باردهی قارچ 

برداشت قارچ ها در مرحله اول را فلش اول می گویند. پس از برداشت اول با تمیز کردن سطح بستر از قارچ های باقیمانده و آبیاری مجدد، پین های فلش دوم شروع به رشد کرده و در نهایت برداشت دوم و سوم نیز خواهیم داشت که به آن ها فلش دوم و فلش سوم گفته می شود.

مواد مغذی موجود در 100 گرم قارچ خام:

انرژی 13 کالری

پروتئین 2 گرم

پتاسیم 320 میلی گرم

مس 1 میلی گرم

اسیدپنتوتنیک(B5) 2 میلی گرم

بیوتین(B7) 12 میکروگرم

اسیدفولیک(B9) 44 میکروگرم

آهن 1 میلی گرم

نیاسین(B3) 3 میلی گرم

فیبر 1 گرم

قارچ، منبع خوب آهن:

در هر 100 گرم قارچ، حدود یک میلی گرم آهن وجود دارد.

برعکس خیلی از مواد غذایی گیاهی، قارچ دارای فیتات نیست. فیتات جذب آهن و بعضی مواد معدنی را در بدن کاهش می دهد. بنابراین آهن موجود در قارچ به سرعت جذب می شود.

قارچ منبع خوب پتاسیم و مس:

قارچ

قارچ یک منبع عالی پتاسیم می باشد که این ماده به کاهش فشار خون کمک می کند و خطر سکته قلبی را پایین می آورد. به طور متوسط قارچ portabella (تصویر مجاور) حتی از یک عدد موز و یا یک لیوان آب پرتقال هم بیشتر پتاسیم دارد.

یک واحد قارچ که شامل 5 عدد متوسط می باشد، حدود 20 تا 40 درصد نیاز بدن به مس را تأمین می کند و اگر به طور مرتب خورده شود، به کاهش فشار خون کمک کرده و عملکرد سیستم ایمنی بدن را بهبود می بخشد.

قارچ منبع غنی از سلنیوم:

سلنیوم آنتی اکسیدانی است که با ویتامین E کار می کند و از سلول ها در برابر صدمات رادیکال های آزاد محافظت می نماید. مطالعات نشان داده است افرادی که دو برابر مقدار توصیه شده در روز سلنیوم مصرف کرده اند، خطر سرطان پروستات در آنها تا 65 درصد کاهش یافته است.

یک مطالعه بر روی افراد مسن نشان داد، مردانی که مقدار سلنیوم خون شان کم است، در مقایسه با آنهایی که سطح سلنیوم خون بالایی دارند، 4 تا 5 برابر بیشتر در معرض سرطان پروستات قرار دارند.

خواص درمانی قارچ ها:

طی قرن ها از انواع قارچ در تهیه داروهای سنتی شرقی برای درمان انواع بیماری ها استفاده می شده است.

به عنوان مثال در ژاپن و چین از قارچ shiitake (تصویر مجاور) برای جلوگیری از بیماری های قلبی، ایجاد مقاومت در برابر ویروس ها و بیماری ها، درمان خستگی، سرماخوردگی و آنفلوانزا استفاده می شود.

یک نوع از عصاره ی این قارچ، از سیستم ایمنی بدن در مقابل عفونت ها محافظت می کند و فعالیت ضد توموری هم نشان می دهد.