افسردگی فصلی چگونه است؟

در ابتدا باید بگوییم که اختلال عاطفی فصلی بیشتر با عنوان افسردگی فصلی شناخته می‌شود. پس بنابراین در هر کجای متن با عبارت اختلال عاطفی فصلی مواجه شدید منظور همان افسردگی فصلی است.

 

افسردگی فصلی چیست؟

افسردگی فصلی یا اختلال عاطفی فصلی (Seasonal affective disorder) که به اختصار SAD نامیده می‌شود. نوعی از افسردگی مرتبط با تغییر فصل است‌. این اختلال هر ساله تقریباً در زمان مشخصی آغاز شده و پایان می‌یابد. اگر شما هم مثل بیش‌تر افراد مبتلا به این اختلال باشید، علائم شما در پاییز آغاز شده و تا ماه‌های فصل زمستان ادامه پیدا می‌کند‌، این علائم باعث پایین آمدن سطح انرژی فرد شده و باعث می‌شود که خلق و خوی فرد بسیار ناپایدار باشد. در موارد کم‌تر اما اختلال عاطفی فصلی منجر به افسردگی در بهار و یا اوایل تابستان خواهد شد. درمان‌های رایج برای این اختلال شامل نور درمانی، دارو و روان‌درمانی است. 

 

 پس بنابراین این احساسات سالانه را به دلیل اینکه تنها یه مورد جزیی فصلی است، نادیده نگرفته و خود را وادار به تحمل این وضعیت نکنید‌. برای حفظ خلق و خو و ثابت نگه داشتن انگیزه‌ی خود در طول سال اقدام کنید.

 

علائم و نشانه‌های افسردگی فصلی یا اختلال عاطفی فصلی 

در بیش‌تر موارد، علائم اختلال عاطفی فصلی اواخر پاییز و یا اوایل زمستان ظاهر شده و سپس در طول روزهای آفتابی تر بهار و تابستان از بین می‌روند. در موارد کم‌تر شایع‌ در افرادی با الگوی برعکس، ظهور علائم در فصل بهار یا تابستان آغاز می‌شود‌. در این شرایط، علائم ممکن است، خفیف بوده و با گذشت زمان شدیدتر شود‌. علائم و نشانه‌های اختلال عاطفی فصلی بسیار به افسردگی شباهت دارد، چرا که این اختلال نوعی افسردگی به شمار می‌رود. 

 

علائم و نشانه‌های اختلال عاطفی فصلی عبارتند از:

 

احساس افسردگی در بیش‌تر اوقات روز، تقریباً هر روز

از دست دادن علاقه به انجام کارهایی که پیش‌تر فرد از انجام دادن آن‌ها لذت می‌برده است.

پایین بودن سطح انرژی

اختلال خواب

تغییر در اشتها و یا وزن فرد

احساس رخوت، تنبلی و یا بی قراری

اختلال تمرکز

احساس ناامیدی، بی‌مصرفی یا گناه

احساس مکرر مرگ و خودکشی

افسردگی فصلی زمستانه و پاییزه 

علائم اختلال عاطفی فصلی که در فصل زمستان آغاز می‌شود و برخی اوقات افسردگی زمستانه نام می‌گیرد، عبارتند از:

 

بیش از حد خوابیدن

تغییر اشتها، مخصوصاً میل زیاد به غذاهای سرشار از کربوهیدرات

افزایش وزن

خستگی یا پایین بودن سطح انرژی

افسردگی فصلی بهاره و تابستانه

علائم مخصوص اختلال عاطفی فصلی که در تابستان شروع شده و معمولاً افسردگی تابستانه نامیده می‌شود، عبارتند از :

 

مشکلات خواب، بی خوابی 

اشتهای کم

کاهش وزن 

اضطراب یا بی‌قراری

تغییرات فصلی در اختلال دو قطبی

 

در برخی از افراد مبتلا به اختلال دوقطبی، فصل بهار و تابستان منجر به پدیدار شدن علائم شیدایی و یا دستکم نوع کم‌تر شدید شیدایی یا هیپومانیا (hypomania) شده و پاییز و زمستان زمانی برای شروع افسردگی است.

 

چه زمانی برای افسردگی فصلی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اینکه فرد روزهایی احساس خوبی نداشته باشد، بسیار طبیعی است. اما اگر این حالت ادامه داشته و بر اثر آن فرد انگیزه لازم برای انجام کارهایی که پیش از این از انجام آن‌ها لذت می‌برده است را از دست بدهد، باید به پزشک مراجعه کند. 

 

لزوم مراجعه به پزشک زمانی اهمیت بیش‌تری پیدا می‌کند که الگوی خواب و اشتهای فرد تغییر کرده، فرد برای آرام شدن به الکل روی آورده و یا مدام احساس ناامیدی داشته و در مورد خودکشی فکر کند.

 

علت افسردگی فصلی

علت اصلی بروز این اختلال مشخص نیست. برخی از عواملی که در بروز این حالت موثر هستند، عبارتند از:

 

ساعت زیستی بدن (circadian rhythm) :کاهش سطح نور خورشید در فصل پاییز و زمستان، ممکن است باعث ایجاد اختلال عاطفی فصلی زمستانه شود. کاهش میزان تابش نور خورشید ممکن است عملکرد ساعت زیستی بدن را مختل کرده و فرد احساس افسردگی داشته باشد.

سطح سروتونین در بدن: کاهش میزان سروتونین، به عنوان یکی از مواد شیمیایی و یا پیام‌رسان‌های عصبی مغز، که روی خلق و خو اثر زیادی دارد، ممکن است در بروز اختلال عاطفی فصلی هم موثر باشد.

از طرفی دیگر کاهش میزان نور خورشید باعث کاهش سطح سروتونین شده که همین عامل باعث تحریک بروز افسردگی می‌شود.

سطح ملاتونین در بدن: تغییر فصل تعادل سطح ملاتونین بدن را تغییر می‌دهد، که خود عاملی مهم در الگوهای خواب و خلق و خوی فردی است.

عوامل خطر ابتلا به افسردگی فصلی

اختلال عاطفی فصلی بیش‌تر از مردان در زنان تشخیص داده می‌شود و این اختلال در جوانان بیش‌تر از بزرگسالان مسن‌تر تکرار می‌شود.

 

عواملی که ممکن است خطر ابتلا به اختلال عاطفی فصلی را افزایش دهند، عبارتند از:

 

سابقه خانوادگی: احتمال بیش‌تری وجود دارد که افراد مبتلا به اختلال عاطفی فصلی وابستگانی با این نوع اختلال و یا دیگر انواع افسردگی داشته باشند.

ابتلا به افسردگی شدید و یا اختلال دوقطبی: علائم افسردگی با تغییر فصل ممکن است بدتر و شدیدتر شود.

زندگی در مناطق جغرافیایی دور از خط استوا: این اختلال در میان مردمانی که در جنوب و یا شمال خط استوا زندگی می‌کنند، بسیار شایع‌تر است. دلیل این امر هم احتمالا به کاهش میزان تابش نور خورشید در طول فصل زمستان و روزهای طولانی‌تر در فصل تابستان باز می‌گردد.

ریسک فاکتور افسردگی فصلی

اثر همه‌گیری جهانی بیماری کووید ۱۹ روی افسردگی فصلی یا اختلال عاطفی فصلی 

علاوه بر عوامل خطر معمول، پاندمی و یا همه گیری جهانی کووید ۱۹ امسال روی وقوع اختلال عاطفی فصلی تاثیر خواهد گذاشت. برخی از پژوهشگران معتقد هستند که این شرایط بر اثر استرس ناشی از بیماری کووید ۱۹ حتی می‌تواند دائمی باشد. 

 

بیماری کووید ۱۹ علاوه بر اثراتی که بر بدن می‌گذارد، باعث بروز تغییرات زیادی در زندگی افراد شده و برای عده‌ی زیادی موجب استرس فراوانی را ایجاد کرده است. این شرایط برای افرادی با سابقه‌ی بیماری اختلال عاطفی فصلی نگرانی زیادی ایجاد کرده است. خصوصاً اگر این افراد در مناطقی با درصد شیوع بالا زندگی کنند. 

 

از آن‌جایی که کناره گیری اجتماعی یکی از شایع‌ترین نشانه‌های اختلال عاطفی فصلی است، پزشکان معتقدند که فاصله گذاری اجتماعی ممکن است خطر بروز این اختلال را در افراد مستعد بالاتر ببرد. 

 

در دوران شیوع کرونا، بسیاری از فعالیت‌های سرگرم کننده‌ی خارج از خانه تعطیل شده و بسیاری از افراد در خانه کار می‌کنند. افراد مدت زمان زیادی در خانه مانده و از محیط بیرون از خانه و فضای باز دور هستند. این روزها شعار در خانه بمانید تا در امان باشید، بسیار شنیده می‌شود، ولی در خانه ماندن فضای امنی برای افراد مبتلا به اختلال عاطفی فصلی ایجاد نمی‌کند. 

 

اثر کرونا بر افسردگی فصلی

عوارض و مشکلات ناشی از افسردگی فصلی

علائم و نشانه‌های اختلال عاطفی فصلی را جدی بگیرید. به مانند دیگر انواع افسردگی، امکان شدت کردن اختلال عاطفی فصلی و شکل گرفتن مشکلات در صورت درمان نشدن وجود دارد، این مشکلات عبارتند از:

 

کناره‌گیری اجتماعی

مشکلاتی در محیط شغلی و تحصیلی 

سو مصرف مواد 

دیگر مشکلات روانی مانند اضطراب و اختلال در غذا خوردن

افکار و یا رفتار خودکشی

اگر این اختلال تشخیص داده شده و درمان پیش از شدت گرفتن علائم آغاز شود، روند درمان تا حدود زیادی از بروز مشکلات جلوگیری خواهد کرد.

 

تشخیص افسردگی فصلی

حتی با وجود ارزیابی کامل، گاهی تشخیص اختلال عاطفی فصلی برای پزشک یا روانشناس سخت می‌شود، چرا که علائم این نوع از اختلال با دیگر انواع اختلالات ذهنی یا افسردگی شباهت‌هایی دارد. 

 

برای تشخیص اختلال عاطفی فصلی، پزشک ارزیابی کاملی انجام خواهد داد که شامل: 

 

معاینه جسمی: پزشک در حین معاینه فرد، سوالاتی در مورد وضعیت سلامتی او هم خواهد پرسید. در برخی از موارد، افسردگی ممکن است با بیماری‌های زمینه‌ای دیگر فرد ارتباط داشته باشد. 

تست‌های آزمایشگاهی: برای مثال، ممکن است آزمایش خون کامل و یا تست تیروئید انجام شود. تست تیروئید کمک می‌کند تا پزشک عملکرد این ارگان مهم بدن را ارزیابی کند. 

ارزیابی روانشناسی: برای بررسی علائم افسردگی، پزشک و یا متخصص سلامت روان سوالاتی در مورد علائم، افکار، احساسات و الگوهای رفتاری بیمار خواهد پرسید. گاهی از بیمار خواسته می‌شود که به سوالات یک پرسشنامه پاسخ دهد. 

استفاده از نسخه پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5),): این راهنما توسط انجمن روانپزشکی آمریکا تهیه شده و موارد مطرح شده در آن به تشخیص افسردگی کمک می‌کند. 

درمان افسردگی فصلی

درمان این اختلال به کمک نور درمانی، دارو و روش‌های روان‌پزشکی انجام می‌شود. اگر فرد به اختلال دوقطبی مبتلا باشد باید به پزشک خود اطلاع دهد، این موضوع برای زمان تجویر نور درمانی و دیگر داروهای ضد افسردگی بسیار اهمیت دارد. هر دوی این درمان‌ها ممکن است باعث تحریک بروز دوره‌های شیدایی در اختلال دوقطبی شود. 

 

نور درمانی 

 

در نور درمانی که فتوتراپی هم خوانده می‌شود، فرد در فاصله‌ی چند متری یک جعبه‌ی نوری نشسته و در اولین ساعات پس از بیداری هر روز در معرض تابش نور قرار خواهد گرفت. نور درمانی مشابه نور طبیعی خورشید عمل کرده و باعث بروز تغییراتی در مواد شیمیایی مغز شده و در نهایت خلق و خوی فرد تغییر خواهد کرد. 

 

این روش درمانی، اولین گام درمانی اختلال عاطفی فصلی پاییزه به شمار می‌روند. این روش معمولاً بعد از گذشت چند روز تا چند هفته اثر خود را نشان داده و حتی ممکن است چندین عارضه جانبی هم به جای بگذارد. تحقیقات انجام شده برای این روش درمانی بسیار محدود است، ولی مشخص شده که نور درمانی برای بسیاری از افراد مبتلا به اختلال عاطفی فصلی موثر بوده است. 

 

دارو

 

درمان دارویی با داروهای ضد افسردگی برای برخی از بیماران مبتلا به اختلال عاطفی فصلی، خصوصاً اگر علائم شدید باشد بسیار موثر خواهد بود. 

 

از داروهای ضد افسردگی رایج می‌توان به بوپروپیون (bupropion) اشاره کرد که از بروز علائم افسردگی در افرادی با سابقه اختلال عاطفی فصلی تا حدود زیادی جلوگیری خواهد کرد. دیگر داروهای ضد افسردگی هم برای درمان این اختلال کاربرد دارد. 

 

هشدار: از مصرف خودسرانه هرگونه دارویی برای درمان افسردگی فصلی خودداری کنید. هر دارویی بدون تجویز پزشک می‌تواند خطرات و عوارضی را در پی داشته باشد.

 

ممکن است پزشک پیش از آغاز علائم سالانه‌ی فرد، مصرف دارو را تجویز کند. همچنین احتمال دارد که حتی بعد از بین رفتن علائم هم مصرف دارو ادامه داشته باشد. 

 

توجه کنید که ممکن است فرد چندین هفته بعد از شروع مصرف دارو، متوجه‌ی اثرات آن شود. همچنین امکان دارد که پیش از پیدا کردن مناسب‌ترین دارو، فرد مجبور به امتحان داروهای بیشمار دیگری باشد. 

 

روان درمانی 

 

روان درمانی یا صحبت با روانشناس هم راه دیگری برای درمان این اختلال است. نوعی از روانپزشکی تحت عنوان درمان رفتاری – شناختی به بیمار کمک می‌کند تا: 

 

افکار و رفتار منفی که منجر به احساس بدی در بیمار می‌شود را شناسایی کرده و در نهایت آن‌ها را تغییر دهد.

راه‌های سالم مقابله با اختلال عاطفی فصلی را بیاموزد، برای مثال رفتارهای کناره گیرانه را کاهش داده و برای انجام فعالیت‌های برنامه ریزی شده مشتاق‌تر باشد. 

راه‌های مدیریت استرس را بیاموزد 

روان درمانی برای افسردگی فصلی

ارتباط ذهن – بدن 

 

ارتباط ذهن – بدن به روش‌های مختلفی می‌تواند به افراد مبتلا به اختلال عاطفی فصلی کمک کند. این روش‌ها عبارتند از: 

 

روش‌های ریلکس کردن مانند یوگا و تای چی 

دارو

موسیقی و یا هنر درمانی 

سبک زندگی و درمان‌های خانگی برای افسردگی فصلی

علاوه بر انجام روش‌های گفته شده برای درمان اختلال عاطفی فصلی:

 

محیط اطراف خود را روشن‌تر و نورگیر تر نگه دارید: پرده‌ها را بکشید، شاخه‌های درختان که مانع از ورود نور به خانه می‌شوند را هرس کنید و از نور و چراغ مناسب در محیط خانه استفاده کنید. زمانی که در خانه و یا در محل کار هستید، نزدیک پنجره بنشینید.

بیرون بروید: پیاده روی کنید، در پارک نزدیک خانه ناهار بخورید، روی نیمکت پارک نشسته و آفتاب بگیرید. حتی در روزهای سرد و بارانی هم بودن در فضای بیرون از خانه بسیار موثر است. پس بهتر است که تا دو ساعت بعد از برخواستن از خواب در هنگام صبح در فضای باز باشید.

مرتب ورزش کنید: ورزش کردن و دیگر انواع فعالیت‌های بدنی به کاهش استرس و اضطراب به عنوان دو عامل تشدید کننده‌ی علائم اختلال عاطفی فصلی کمک می‌کند. تناسب اندام داشتن، باعث می‌شود که فرد احساس بهتری در مورد خود داشته و خلق و خوی او هم بهبود زیادی پیدا کند.

درمان‌های جایگزین 

 

برخی از داروهای گیاهی، مکمل‌ها، روش‌های ارتباط ذهن – بدن برای کاهش شدت علائم افسردگی استفاده می‌شود، هرچند مشخص نیست که این درمان‌ها تا چه حد در بهبود اختلال عاطفی فصلی موثر است.

 

برخی از داروهای گیاهی و مکمل‌های غذایی با داروهای ضد افسردگی تداخل دارند و بنابراین پیش از مصرف آن‌ها باید با پزشک مشورت کرد.

 

مقابله با بیماری و حمایت از بیمار مبتلا به افسردگی فصلی

این گام‌ها به مدیریت اختلال عاطفی فصلی کمک می‌کند:

 

انجام دقیق برنامه درمانی: انجام دقیق برنامه درمان و شرکت در جلسات تراپی در زمان مقرر شده تا حدود زیادی کمک کننده خواهد بود

مراقبت از خود: داشتن خواب کافی بسیار کمک کننده است ولی از طرف دیگر بیش از حد خوابیدن باعث شدت گرفتن علائم بیماری خواهد شد. مرتب ورزش کردن و شرکت در فعالیت‌های ورزشی تا حدود زیادی کمک می‌کند. شخص بیمار باید رژیم غذایی سالمی داشته و تا حد زیادی از مصرف الکل و مواد روانگردان روی گرداند.

انجام روش‌های مدیریت استرس: راه های کنترل استرس را بیاموزید، مدیریت نکردن استرس منجر به افسردگی، زیاد غذا خوردن و یا دیگر افکار و رفتارهای ناسالم خواهد شد.

اجتماعی بودن: زمانی که فرد احساس خوبی ندارد، بودن در کنار دیگران چندان آسان نخواهد بود. با این همه همیشه دوستان و آشنایان و بودن در میان آن‌ها مرهمی بر تنهایی‌ها خواهد بود

سفر رفتن: در صورت امکان، در روزهای سرد زمستان به مناطق آفتابی تر و گرم‌تر سفر کنید و یا اینکه در روزهای تابستان به مناطق خنک‌تر بروید.

کمک به بیمار دارای افسردگی فصلی

آماده شدن برای ملاقات با پزشک

 

فرد در چنین شرایطی ممکن است به پزشک عمومی و یا روانشناس مراجعه کند. قبل از ملاقات با پزشک لیست زیر را تهیه کنید:

 

علائم

الگوی افسردگی 

دیگر مشکلات روانی و یا بیماری‌‌ها

هرگونه واقعه استرس‌زا و یا تغییرات مهم در زندگی شخصی

داروها، ویتامین‌ها، گیاهان دارویی یا مکمل های غذایی مصرفی

سوالات

برخی از سوالات مهم که می‌توان با پزشک مطرح کرد، عبارتند از:

 

آیا علائم من ناشی از اختلال عاطفی فصلی است و یا بر اثر عوامل دیگر ایجاد شده است؟

چه عواملی باعث ایجاد و یا شدت گرفتن علائم افسردگی می‌شود؟

بهترین روش درمانی چیست؟

آیا استفاده از جعبه نوری به بهبود علائم کمک می‌کند؟

آیا باید به روانپزشک مراجعه کرد؟

آیا مصرف دارو در بهبود علائم موثر است؟

آیا داروی جایگزینی برای داروهای تجویزی وجود دارد؟

از طریق چه بروشور و یا وبسایتی می‌توان اطلاعات بیش‌تری در مورد بیماری کسب کرد؟

از پزشک چه انتظاری باید داشت؟

 

پزشک احتمالا سوالات زیر را مطرح می‌کند، برای پاسخ دادن به آن‌ها آماده باشید:

 

علائم شما چیست؟

از چه زمانی برای اولین بار متوجه بروز علائم شدید؟

آیا علائم ادامه دار هستند و یا اینکه گهگاه رخ می‌دهند؟

آیا علائم انجام فعالیت‌های عادی زندگی را تحت تأثیر قرار داده است؟

چه عواملی باعث بهتر شدن و یا بدتر شدن علائم شما می‌شود؟

آیا به بیماری دیگری مبتلا هستید؟

آیا دارو و یا گیاه داروی خاصی مصرف می‌کنید؟

آیا الکل و یا داروهای روانگردان مصرف می‌کنید؟

آیا از اعضای خانواده شخصی به بیماری‌های روانی مبتلا است؟

https://drdr.ir/mag/seasonal-affective-disorder/