رابطه هوازدگی با آب و هوا

تأثیر آب و هوا در میزان هوازدگی یا نحوه آن غیر قابل انکار است. یک سنگ در شرایط مختلف اقلیمی، می‌تواند محصولات گوناگونی را ایجاد کند. به عنوان مثال در آب و هوای خشک - مانند مناطق بیابانی - یک سنگ، بیشتر مراحل هوازدگی فیزیکی را متحمل می‌شود و به دلیل کمبود میزان رطوبت در محیط، هوازدگی شیمیایی به کندی رخ داده و یا هرگز رخ نمی‌دهد. به همین دلیل است که سنگ‌ها اغلب زاویه‌دار هستند.

در صحراها، اغلب آب‌های زیرزمینی در اثر جریان مویینگی به طرف بالا حرکت می‌کنند و در شرایط کم آبی شدید، بر اثر تبخیر، قشری از نمک در سطح زمین بجا می‌گذارند؛ مانند دشت‌های اطراف قم. در اقلیم‌های خشک، سنگ‌هایی که از چند کانی تشکیل شده‌اند مانند اغلب سنگ‌های آذرین، در مقابل فرسایش مقاومت کمتری نسبت به سنگ‌های تک کانی از خود نشان می‌دهند؛ به همین جهت در مناطق بیابانی، آهک می‌تواند به عنوان یک عامل صخره‌ساز عمل کند.

در مناطق مرطوبی که یخبندان زمستانی دارند، قوی‌ترین عامل در هوازدگی، فرآیند یخ‌زدگی است و در مناطق گرم و مرطوب (مناطق حاره)، به دلیل بارش‌های فراوان و گرمای محیط سرعت فرآیند هوازدگی شیمیایی بسیار بالا است و هوازدگی گاه تا اعماق زیاد هم اثر می‌کند.

سرعت هوازدگی در سنگ‌ها به میزان شکستگی‌ها، منافذ بین دانه‌ها، سطوح لایه بندی و دیگر فضاهای خالی موجود در سنگ بستگی دارد. در کنار همه این عوامل، یک عامل دیگر هم وجود دارد و آن نوع کانی موجود در سنگ است. کانی‌ها برحسب مقاومت خود در برابر هوازدگی و فرسایش دارای یک نظم و ترتیب هستند. روند افزایش مقاومت کانی‌ها در برابر فرسایش و هوازدگی دقیقا عکس روند تشکیل و تبلور آن‌ها از مواد مذاب درون زمین است.

ترتیب تبلورکانی‌ها در حین انجماد از ماگما توسط سری واکنشی باون تفسیر می‌شود. این سری واکنشی را دانشمندی به همین نام طراحی کرد. همان طور که در نمودار زیر دیده می‌شود، کانی اولیوین در دمای بیشتر و در اولین مراحل تبلور در ماگما جدا می‌شود و به ترتیب کانیهای سری پیروکسن، آمفیبول و میکا.

در سوی دیگر این نمودار روند تبلور فلدسپات‌ها دیده می‌شود که از فلدسپات‌های کلسیم‌دار آغاز و تا فلدسپاتهای پتاسیم‌دار پایان می‌ذیرد. در نهایت دو کانی موسکویت و کوارتز وجود دارد که در آخرین مراحل تبلور ماگما و در کمترین دما تشکیل می‌شوند.

با توجه به مقاومت کانی‌های مختلف در برابر هوازدگی و فرسایش، می‌بینید که کانی کوارتز از مقاوم‌ترین کانی‌ها در برابر فرسایش است و به ترتیب میزان مقاومت کانی‌های بیوتیت، آمفیبول، پیروکسن و اولیوین در برابر فرسایش کاهش می‌یابد. از دیگر نکاتی که می‌توان درک کرد این است که هرچه کانی در دمای پایین‌تری تشکیل شده باشد به همان نسبت مقاومت بیشتری در شرایط جوی در برابر فرسایش دارد. این روند مقاومت کانی‌ها در برابر فرسایش را در نموداری موسوم به سری پایداری گلدیش مشخص می‌کنند (این سری عکس سری باون است).

کانی‌های سیلیکاته‌ای که در بالاترین دماها متبلور می‌شوند و کمترین نسبت سیلیسیوم به اکسیژن را دارند، سریعتر هوازده می‌شوند. با توجه به این که پیوند میان سیلیسیوم و اکسیژن قوی است، لذا اگر نسبت این دو عنصر زیادتر باشد، کانی مقاوم‌تر است (به جز موارد استثناء).

علاوه بر اقلیم و نوع سنگ، شیب زمین نیز در ضخامت پوشش مواد هوازده مؤثر است. اگر سطح زمین در حالتی که سنگ در معرض هوازدگی قرار دارد، صاف یا دارای شیب خیلی آرامی باشد، محصولات ناشی از هوازدگی در طی دوره‌ای از زمان روی هم جمع می‌شوند و ضخامت قابل توجهی پیدا می‌کنند.

به هر صورت به این سؤال که هوازدگی با چه سرعتی در سنگ‌ها و مناطق مختلف رخ می‌دهد، نمی‌توان جواب قاطعی داد. محیط‌های فیزیکی و شیمیایی که امکان هوازدگی را فراهم می‌کنند، بسیار متغیرند. به همین دلیل جهت بعضی از سنگ‌ها در برخی اقلیم‌ها ممکن است در طی هزاران سال اساساً بدون تغییر باقی بمانند و بعضی دیگر در مدتی بسیار کم به هوازدگی دچار شوند.

مطالب مرتبط

فرآيندهاي هوازدگي و تأثير آنها در نواحي شهري و روستايي مطالعه موردي؛ مناطق كوهستاني آذربايجان دكتر فريبا كرمي استاديار گروه پژوهشي جغرافيا دانشگاه تبريز چكيده در مناطق كوهستاني، سنگهاي دامنهها هميشه در اثر فعاليتهاي ديناميكي فرآيندهاي هوازدگي، بهصورت ناپيوسته درآمده، سپس تحت تأثير نيروي ثقل و همكاري فرآيندهاي جابهجايي مواد بر روي دامنهها در اشكال مختلف به پاي كوهها منتقل مي شوند. در اثر فعاليت اين فرآيندها، به مناطق مسكوني(شهر و روستا) مستقر در مناطق پايكوهي، آسيبهاي جدي وارد ميشود . بهطوري كه گاهي اوقات اين نوع فعاليتها سبب از بين رفتن بخشي از شهر يا كل آباديها مي گردد. اين مطالعه، براساس بازديدهاي ميداني، بررسي عكسهاي هوايي، روشهاي تجربي و کمّى و با استفاده از نرمافزارهاي view/Arc , map2000 Autocad ،با طبقه بندي مناطق مختلف هوازد هي آذربايجان (از نظر شدت هوازدگي) براساس متغيرهاي اقليمي و ترسيم نقشه آن، ضمن بررسي مكانيسم فرآيندهاي هوازدگي (بهويژه تخريب مكانيكي)، نقش مورفوژنتيكي آنها را در بي ثباتي نواحي شهري و روستايي مناطق كوهستاني آذربايجان مورد بررسي قرار ميدهد . نتايج بهدست آمده، نشان ميدهد كه در ناپايداري دامنهها و وقوع حركات تودهاي مواد در دامنههاي ارتفاعات آذربايجان، هوازدگي مكانيكي سهم عمدهاي دارد و به شكلهاي مختلف مانند: ريزشها (سنگريزش و ريزشهاي واريزهاي)، سنگ لغزش و جريانهاي واريزهاي نواحي شهري و روستايي را تهديد ميكند. بنابراين، در پروژههاي مربوط به مكانيابي شهرها و شهركهاي جديد، دهكدههاي جهانگردي، احداث شبكههاي ارتباطاتي، تأسيسات صنعتي و غيره به خطرات ناشي از فرآيندهاي هوازدگي بايد توجه ويژهاي مبذول گردد. كليدواژهها: فرآيندهاي هوازدگي،تخريب مكانيكي، حركات تودهاي مواد، مناطق كوهستاني آذربايجان. مقدمه از زمانهاي دور، سنگ نماد پايداري و استحكام بوده است و بشر در انتخاب مكان مناسب براي استقرار و زندگي به مناطق كوهستاني و پايكوهي پناه برده و مراكز سكونتي خويش را داير نموده است. ولي به مرور زمان، سنگهايي كه در سطح زمين يا www.SID.ir Archive of SID 62 مجله جغرافيا و توسعه، پاييزو زمستان ١٣٨٣ ١ نزديكي آن قرار دارند، در اثر عواملي مانند هوازدگي، يكپارچكي خود را از دست ميدهند و متلاشي ميشوند (معماريان، ١٣٧٩ :٢٢٢ .(در واقع، مجاورت كرهي سنگي (ليتوسفر) با جو زمين (آتمسفر) و كرهي زيستي (بيوسفر) سبب تخريب و متلاشي شدن سنگها ميشود (محمودي، ١٣٨٢ :٦ .(به اين ترتيب، هوازدگي از عوامل بيروني مؤثر در تغيير شكل پوستهي زمين ميباشد كه در اثر آن برونزدهاي سنگي يا مواد متراكم پوستهي زمين متلاشي شده به مواد سست و نرم ناپيوسته تبديل ميشوند (خانلري،١٣٧٧ :١٢٠ .(اين فرآيند، سبب تغيير چهرهي اشكال موجود و ايجاد اشكال جديد ميشود (رجائي، ١٣٧٣ :١٠٨؛ يونيس ٢ .(٣٣٦١ :١٩٩٧،همكاران و هوازدگي به عوامل مختلفي بستگي دارد، ولي عمدهترين آنها، شرايط آب و هوايي و ، ١٩٩٣ :١٢٣ .(به نظر معماريان ٣ تركيب فيزيكي و شيميايي سنگ مادر ميباشد (سلباي (١٣٦٦ :٢٠؛ ١٣٧٩ :٢٣٢ (و سلباي (١٩٨٥ :١٧٣ (هوازدگي عبارت از فرآيندي است كه تحت تأثير عوامل فيزيكي، شيميايي و زيستي موجب دگرساني و خرد شدن سنگها در محل خود ميشود. برحسب قلمرو آب و هوايي، نوع سنگها و ويژگي آنها، متلاشي شدن سنگهاي سخت ومتصل دامنهها، ثبات ناحيه را مورد تهديد قرار ميدهد (رجائي،١٣٧٣:٢٦٠ .(اين بي ثباتي براي مساكن روستايي و شهري، تأسيسات توريستي و كارخانههاي صنعتي كه در دامنهي كوهها ساخته ميشوند، خطر بزرگي محسوب ميشود. تعيين درجهي هوازدگي سنگها و ترسيم و تحليل نيمرخ سنگهاي هوازدهي زيرسطحي، در پروژههاي مهندسي مانند ساختمان سازي، احداث جادهها، سدها و بسياري از سازههاي مهندسي، ضرورت انجام مطالعه فرآيندهاي هوازدگي را ٤ آشكار ميسازد (كك و دورنكامپ ،١٩٩٠ :٣١٦ ؛ معماريان،١٣٦٦ :٢٣ .(البته مطالعهي فرآيندهاي هوازدگي نسبت به ساير شاخه هاي ژئومورفولوژي، كمتر مورد توجه ١ -در حالت كلي، فرآيندهاي هوازدگي (Weathering(را در دو دسته فرآيندهاي تخريب مكانيكي (Disintegration (و فرآيندهاي تجزيه شيميايي (Decomposition (طبقه بندي كردهاند. در اثر فرآيندهاي گروه اول، سنگها بدون تغيير كاني آنها به قطعات كوچكتر شكسته و خرد ميشوند. فرآيندهاي گروه دوم، نيز فرآيندهايي هستند كه در طي آنها، سنگها و كانيها، علاوه بر اينكه دچار تغييرات فيزيكي ميگردند، تغييراتي نيز در تركيب شيميايي آنها حاصل ميشود و موجبات خرد شدن و از هم پاشيدگي سنگهاي پوستهي زمين را فراهم ميآورند (خانلري، ١٣٧٧ :١٢٠ .(معمولاً اين دو نوع فرآينددر كنار هم و به كمك يكديگربه هوازدگي سنگها ميپردازند(كك و دورنكامپ،١٩٩٠ ،٣١٨ .(اگرچه خانلري (١٣٧٧ ،١٢٤ (و ساوير(3: 1989, Sawyer ( هوازدگي بيولوژيكي(Biological (را نيز نوع ديگري از هوازدگي تلقي كرده است كه توس ط موجودات زنده روي زمين صورت ميپذيرد، مانند تغييراتي كه بر اثر ريشه گياهان و يا ساير موجودات ديگر از قبيل باكتري ها، در زمين صورت ميگيرد. 2- Younis 3- Selby 4- Cook and doornkamp www.SID.ir Archive of SID تأثيرعوامل زمينشناسي در تغيير مسير... 63 ژئومورفولوژيستها واقع شده است. زيرا اين مطالعات از يك سو به علت كندي عمل فرآيندها، به زمان زيادي نياز دارند و از سويي ديگر، بيش از يك فرآيند در يك مكان فعال است و اغلب نميتوان مطمئن بود كه اشكال حاصله نتيجهي كدام فرآيند ويژه است. بنابراين، در يكربع قرن اخير، مطالعات مربوط به هوازدگي در شبيه سازي آزمايشگاهي متمركز شده است تا به اين ترتيب اثرات فرآيندهاي هوازدگي به طور مجزا، تحت شرايط كنترل شده، مطالعه شوند و سپس نتايج با شرايط طبيعي مقايسه رابينسون (گردند ١ .(١٢٧٩ :٢٠٠٠ ، و همكاران (به نقل از رابينسون، ٢٠٠٠ :١٢٧٩ (با آزمايش تئوري ٢ براي مثال مورتون يك فرآيند به وسيلهي شبيهسازي آزمايشگاهي، نتايج حاصل را با آنچه كه در طبيعت رخ ميدهد، مقايسه كردند.قابل ذكر است كه ژئومورفولوژيستها، در سالهاي اخير، با استفاده از وسايل آزمايشگاهي مجهز، در زمينهي مطالعات كاربردي مربوط به هوازدگي طبيعي سنگهاي مورد استفاده در ساخت بناها، مشاركت خوبي داشته اند (رابينسون، .(١٢٨٠ :٢٠٠٠ موقعيت جغرافيايي ايران در سطح كرهي زمين، پراكندگي و استقرار بسياري از روستاها و شهرها در پهنههاي پرخطر زلزله يا دامنههاي لغزشي و غيره، اغلب سكونتگاههاي انساني را در معرض پديدههاي مخاطرهآميز طبيعي قرار ميدهد (افراخته، ١٣٧٦ :١٢٠ .(بنابراين، در كشور ايران، بيشتر مطالعات ژئومورفولوژيكي مربوط به فرآيندهاي هوازدگي، به سمت سيستمهاي مورفوژنز فعال در مناطق كوهستاني و مخاطرات مورفوژنتيكي ناشي از آنها معطوف شده است و باوجوديكه، در سالهاي اخير، پژوهشهاي علمي متعددي،باتوجه به تنگناهاي زمين شناختي و ژئومورفولوژيكي موجود در نواحي شهري و روستايي، در زمينهي برنامهريزي و اجراي طرحهاي عمراني انجام شده است، ولي تشديد عوامل مورفوژنز و وقوع ان واع مخاطرات مانند تخريب تودهاي مواد دامنهاي پس از اجراي طرحها، نياز به مطالعات جامع و دقيق را در اين زمينه نشان ميدهد. در همين ارتباط، در مناطق كوهستاني آذربايجان، مانند دامنه ي كوهستانهاي سبلان، سهند، ميشوداغي و غيره به شناسايي تنگناهاي ناشي از عوامل ژئومورفولوژي موجود بر سرراه اجراي برنامههاي عمراني، پرداخته شده است. در اين پژوهشها، عامل هوازدگي سهم عمدهاي در ايجاد بيثباتي محيط داشته است. براي مثال، زنگنه اسدي 1- Rabinson 2- Murton فرآيندهاي هوازدگي و تأثير آنها در... www.SID.ir Archive of SID 64 مجله جغرافيا و توسعه، پاييزو زمستان ١٣٨٣ (١٣٦٩ :١٣٧ (در پژوهشهاي ژئومورفولوژي دامنهي شمالي سهند، ضمن اشاره به مكانيزم اصلي سيستم فرسايش پريگلاسير و نحوهي هوازدگي سنگها، خاطرنشان ميسازد كه وقوع انواع حركات تودهاي مواد از قبيل ريزشها و جريانهاي واريزه اي در دامنهي شمالي سهند، خسارت و زيانهاي مالي فراواني را در مزارع كشاورزي و مساكن روستاييان به همراه داشته است. خيام (١٣٧٤ :٩٦ (در مطالعهاي پيرامون تنگناهاي ژئومورفولوژيكي توسعهي شهر تبريز، با معرفي ارتفاعات شمالي تبريز(كوه عونبنعلي) به عنوان يكي از تنگناهاي مورفولوژيكي جلگهي تبريز، براي گسترش منطقي شهر، يادآور ميشود كه وقوع پديدههاي كريوكلاستي و ترموكلاستي در ماسهسنگها و شيستهاي اين ناهمواري، سكونتگاههاي واقع در پاي اين ارتفاعات را تهديد ميكند . دلالاوغلي (١٣٨١ :٤٢ (در تحقيقي پيرامون سيستمهاي مورفوژنز در دامنهي شمالي سبلان، ضمن تشخيص اقليم بسيار سرد در ارتفاعات منطقه، از اشكال حاصل از فعاليت سيستمهاي فرسايش پريگلاسير بهتشكيل واريزههاي جديد و تراكم آنها در پاي دامنهها به شكل مخروطهاي واريزهاي اشاره نموده و پيدايش آنها را مديون عامل هوازدگي ناشي از يخ زدگي و ذوب مجدد يخ ميداند. بنابراين، شناخت مشكلات و تنگناهاي ناشي از فرآيندهاي هوازدگي، خواه بهصورت تهديد مناطق مسكوني (شهري و روستايي) و يا تأثير آنها در پروژههاي مهندسي مانند ساختمانسازي، احداث جادهها، سدها و ساير سازهها، ضرورت انجام مطالعات مربوط به هوازدگي و تخريب را در برنامه ريزي و اجراي طرحهاي عمراني منطقهي مطالعاتي آشكار ميسازد. اين پژوهش سعي دارد، ضمن بررسي عوامل مؤثر در هوازدگي و بيان مكانيسم فرآيندهاي آنها، به طبقهبندي مناطق هوازده (كم- متوسط- زياد)آذربايجان،براساس متغيرهاي اقليمي پرداخته در نهايت نقش مورفوژنيك فرآيندهاي هوازدگي را در بيثباتي نواحي شهري و روستايي برخي مناطق كوهستاني آذربايجان مورد مطالعه قراردهد.

فرآیندهای هوازدگی

این تصور که چهره کنونی زمین، از زمان‌های دور به این شکل بوده و یا اینکه برای مدت زمان زیادی نیز به همین شکل باقی می‌ماند، بسیار اشتباه است، زیرا که چهره زمین همواره تحت تأثیر عواملی است که از درون و بیرون آن را تغییر می‌دهد.

هوازدگی چیست؟ یکی از مهم ترین عوامل در تغییر شکل کره زمین، پدیده‌های هوازدگی است. فرآیندهای هوازدگی در هر نوع که باشد زمینه را برای عواملی مانند رودها، یخچال‌ها و ... مهیا می‌کند تا به راحتی بتوانند شکل زمین را تغییر دهند. هوازدگی اساساً به دو نوع اصلی هوازدگی مکانیکی و هوازدگی شیمیایی تقسیم می‌شوند.
در هوازدگی فیزیکی توده‌های سنگ به طور مکانیکی خرد می‌شوند و به قطعات بزرگ و کوچک و گاه تا ابعاد رس و ماسه ریز نیز تبدیل می‌شوند. عواملی مانند یخ‌زدگی، رشد گیاهان، رشد بلورها و اختلاف دما جزو هوازدگی فیزیکی محسوب می‌شوند. نقش اصلی هوازدگی فیزیکی افزایش سطح مؤثر برای هوازدگی شیمیایی است. در هوازدگی شیمیایی بین کانی‌های سنگ و مواد موجود در محیط به خصوص آب و اکسیژن، واکنش شیمیایی رخ می‌دهد. هوازدگی شیمیایی بر خلاف هوازدگی فیزیکی، ماهیت شیمیایی سنگ‌ها را تغییر می‌دهد.
کانی‌های مختلف در برابر هوازدگی مقاومت‌های مختلفی دارند؛مراحل هوازدگی و فرسایش سنگ‌ها مختلف است. هر چه کانی در دمای پایین‌تری تشکیل شده باشد، مقاومت آن در برابر فرسایش بیشتر است. در نتیجه فرآیندهای هوازدگی، محصولی ایجاد می‌شود که خاک نام دارد. خاک‌ها در مناطق مختلف، ماهیت مختلف دارند که به عواملی مانند، جنس، آب و هوا، شیب توپوگرافی و ... بستگی دارد.
در این بخش تلاش شده برای آشنایی علاقه‌مندان و راهنمایان طبیعت‌گردی با انواع هوازدگی و تأثیر آن بر بستر طبیعی و فرآیندهای طبیعی مقدماتی، در قالب عناوین زیر، مطالبی بیان شود.

هوازدگی زمانی رخ میدهد که سنگهای سطحی زمین در اثر فرایندهای فیزیکی، شیمیایی و یا بیولوژیکی شکسته و یا تغییر شکل میدهند. این عمل میتواند توسط باد، آب، اقلیم، عوامل گیاهی و جانوری صورت گیرد. این مطالعه براساس مدلهای لویس پلتیر انجام شده که در این مدلها از دو متغیر متوسط دما و بارش ساالنه استفاده گردیده است. پلتیر با استفاده از این دو متغیر هفت مدل را مشخص کرد که می توانند انواع مختلف پدیدههای هوازدگی را توصیف کنند. از بین این مدلها دو مدل مربوط به رژیمهای هوازدگی و رژیمهای مورفوژنتیکی در مورد کشور ایران مورد بررسی قرار گرفته و رژیمهای مربوط به هر ایستگاه از روی نمودارهای مربوطه تعیین گردید. به منظور مطالعه و بررسی وضعیت هوازدگی و مناطق ژئومورفولوژیکی در سطح کشور، دادههای اقلیمی شامل میانگین بارش و دمای ساالنه 143 ایستگاه سینوپتیک که دارای داده و طول دوره آماری مناسب بودند از سایت سازمان هواشناسی اخذ گردیده و در یک پایگاه داده در محیط GIS ثبت گردید. در ادامه بعد از بررسی روند دما و بارش در کشور، رژیمهای مربوط به هر ایستگاه از روی مدلهای پلتیر تعیین و بعد از دادن ارزش وزنی به آنها در پایگاه داده مربوطه ثبت گردیده و سپس نقشههای مربوطه در محیط Arcmap تولید گردید. نتایج حاصل نشان داد که از نُه وضعیت مورفوژنتیکی موجود در مدل پلتیر، پنج وضعیت در شرایط اقلیمی ایران اتفاق میافتد به طوری که بیشتر بخشهای واقع در فالت مرکزی، شرق و جنوب کشور در منطقه خشک، مناطق کوهستانی کشور، ارتفاعات زاگرس و البرز دارای رژیم نیمه خشک، ایستگاههای واقع در سواحل جنوبی دریای خزر و دامنههای غربی زاگرس دارای رژیم معتدل و ساوان میباشند. از نظر وضعیت هوازدگی نیز مناطق واقع در فالت مرکزی و جنوب کشور دارای هوازدگی خیلی کم، مناطق کوهستانی کشور مثل ارتفاعات زاگرس، البرز و شمال غرب دارای هوازدگی مکانیکی در سطح ضعیف، در برخی از ایستگاههای واقع در دامنههای شمالی البرز و دامنههای غربی زاگرس هوازدگی شیمیایی همراه با عمل یخبندان تا هوازدگی شیمیایی متوسط و در چند ایستگاه واقع در سواحل جنوبی دریای خزر هوازدگی شیمیایی در سطح شدید رخ میدهد. واژههاي كليدي: اقلیم، هوازدگی، مدلهای پلتیر، ایران، مورفوژنتیک، سیستم اطالعات جغرافیایی مقدمه از زمانهای دور سنگ نماد پایداری و استحکام بوده و انسان در انتخاب مکان مناسب برای استقرار و زندگی به مناطق کوهستانی و پایکوهی پناه برده و مراکز سکونتی خویش را دایر کرده است. ولی به مرور زمان سنگهایی که در سطح زمین یا نزدیکی آن قرار دارند، در اثر عواملی مانند هوازدگی، یکپارچگی خود را از دست میدهند و متالشی میشوند )معماریان،1379،52 .) هوازدگی زمانی رخ میدهد که سنگهای سطحی زمین در اثر فرایندهای فیزیکی، شیمیایی و یا بیولوژیکی شکسته و یا تغییر شکل میدهند که این عمل ،1950 .)مدلهای لویس می تواند توسط باد، آب و یا اقلیم صورت گیرد )ریچ)1) پلتیر)2 )در مورد ژئومورفولوژی اقلیمی به عنوان بهترین منبع در مورد فرایندهای هوازدگی میباشد که زمین شناسان و ژئومورفولوژیستها و دیگر علوم مربوطه از آن برای شناسایی و تفسیر اشکال سطح زمین استفاده میکنند )فاولر ،2003 ،5 .)متوسط دمای ساالنه و متوسط بارش ساالنه دو متغیری و پیترسون)3) هستند که در هوازدگی نقش عمدهای دارند و میتوانند در شناسایی رژیمهای هوازدگی مورد استفاده قرار گیرند. پلتیر با استفاده از این دو متغیر هفت مدل را مشخص کرد که میتوانند انواع مختلف پدیدههای هوازدگی را توصیف کنند. آنها عبارتند از: هوازدگی شیمیایی، فعالیت یخبندان، رژیمهای هوازدگی، فرسایش بارانی، حرکات تودهای مواد، فعالیت باد و رژیمهای مورفوژنتیک )پلتیر، 1350 ،236 -214 .)هوازدگی شیمیایی در مکانهایی رخ میدهد که دارای آب و دمای باالیی میباشند، مدل به نحوی طراحی شده که مرطوبترین و گرمترین مناطق دارای حداکثر هوازدگی شیمیایی و خشکترین و سردترین مناطق دارای حداقل هوازدگی شیمیایی میباشند. فعالیت یخبندان )هوازدگی فیزیکی( در مناطق با دماهای بسیار پایین که هوازدگی مکانیکی بر هوازدگی شیمیایی ارجحیت دارد، رخ میدهد )فاولر و پیترسون، 2003 ،4 .) هوازدگي فيزيکي نوعی از هوازدگي شامل تنشهاي زمينشناسي، فشارهاي همه جانبه تکتونيکي، تنشهاي ناشي از تابش خورشيد و يخ زدن سريع آب ميباشد. تنشهاي زمینشناسي وقتي به وجود ميآيند که سنگهاي بلور الیه )گرانيت و مرمر( متبلور شوند يا تبلور دوباره يابند و يا سنگهاي رسوبي )مثل ماسه سنگهاي تودهاي سست و به هم پيوسته، آرکوز وآهک( تحت فشارهاي همه جانبه تکتونيکي زياد يا تحت فشار فوقالعاده اليههاي بااليي پديده سنگ شدگي را تحمل کنند. فرسايش سطحي و کم شدن بار باعث کم شدن فشار بر آن و ايجاد شبکهاي از درزها و ترکها ميشود. سرعت هوازدگي با عواملي همچون ميزان آب وارد شده به توده هوازده و آبي که از آن خارج مي گردد، ترکيب شيميايي آب، مواد آلي يا ارگانيک تنظيم ميگردد. افزايش درجه حرارت به ميزان 10 درجه سرعت واکنشهاي شيميايي را دو برابر ميکند )قریب ، 107،1382 .)هوازدگی

file:///C:/Users/mycomputer/Downloads/66913830404.pdf