ابرها چگونه تشکیل می شوند؟
ابر از بخار شدن آب دریاها و دریاچه ها و رودها و همچنین رطوبت خاک و گیاهان پدید می آید. این آب ها پیوسته به صورت بخار در می آیند و با هوا مخلوط می شوند. به همین سبب، به طور عادی، همیشه در هوا مقداری بخار آب وجود دارد. هوای گرم بیش از هوای سرد بخار آب در خود نگه می دارد.
برای اینکه بخار آب به صورت ابر در آید، دمای هوا باید آن قدر کاهش یابد که بخار آب موجود در آن به مایع (آب)، یا جامد (یخ) تبدیل شود. از این گذشته، ذرّه های بسیار ریزی مانند گَرد و غُبار، دود، خاکسترِ آتشفشانی، بلورهای ریز نمک و گَرده ی گیاهان باید در هوا پراکنده باشند تا بخار آب دور آن ها جمع شود و تشکیل ابر بدهد.
پیدایش ابر را به طور ساده می توان در حَمّام مشاهده کرد. در دَمای معمولی حمّام مقدار معینی بخار آب در هوا وجود دارد. اگر شیر آب گرم را باز بگذاریم، مقدار بخار آب هوای حمّام افزایش می یابد و کم کم به حدی می رسد که هوا دیگر نمی تواند بخار آب بیشتری در خود نگه دارد. در این حالت می گوییم که هوا از بخار آب سیر (اشباع) شده است. دمای هوا را در این حالت نقطه ی شَبنَم می نامند.
حالا اگر پنجره ی حمّام را باز کنیم تا هوای سرد به درون بیاید، یا شیر آب سرد را باز کنیم، دمای هوای حمّام پایین می آید و مقداری از بخار آب آن به دُور میلیون ها ذرّه ی گرد و غباری که در فضای حمّام پراکنده اند جمع می شود و به صورت قطره های بسیار ریز آب در می آید که شبیه مه یا ابر است.
پیدایش ابر در آسمان هم به همین گونه است. هوای سطح زمین، بر اثر تابش خورشید گرم و سبک می شود و به طرف بالای جَوّ زمین می رود.
تا حدود 15 کیلومتر بالاتر از سطح زمین هر چه از سطح زمین بالاتر برویم دما پایین تر می آید و هوا سردتر می شود. میزان کاهش دما تقریباً 6 درجه ی سلسیوس در هر کیلومتر است.بنابراین اگر دما در سطح زمین 15 درجه ی سلسیوس باشد، در ارتفاع 5/2 کیلومتری بالای زمین تقریباً به صفر درجه ی سلسیوس می رسد.
هنگامی که هوای گرم از سطح زمین به طرف بالا حرکت می کند، کم کم سردتر می شود. در نتیجه مقداری از بخار آب آن به دور ذرّه های کوچکی که در هوا پراکنده اند جمع می شود و میلیون ها ذرّه ی کوچکِ آب پدید می آورد که در هوا شناور می شوند و به صورت توده های بزرگ یا کوچک ابر در می آیند. اگر هوا بسیار سرد باشد، بخار آب مستقیماً به ذرّه های کوچک یخ تبدیل می شود و تشکیل ابری از ذرّه های بسیار یخ می دهد.
ذرّه های آب یا یخِ ابرها ممکن است به یکدیگر بپیوندند و به صورت قطره های باران یا دانه های برف به زمین فرو ریزند. این ذرّه ها ممکن است بر اثر افزایش دمای پیرامون ابرها بار دیگر به بخار آب تبدیل شوند.
نقش ابرها در آب و هوا :
ابرها آبِ بخار شده ی زمین را بار دیگر به صورت باران و برف به زمین باز می گردانند. فرو ریختن باران و برف بر کوه ها و دشت ها، رودها و چشمه ها و قنات ها را پر آب می کند. از این راه دستیابی انسان و جانوران و گیاهان به آب امکان پذیر می شود.
ابرها در گرم شدن و سرد شدن سطح زمین و چگونگی آب و هوا نقشی مهمی دارند. روزهای ابری معمولاً سردتر از روزهای آفتابی هستند، زیرا ابرها بیشتر انرژی تابشی نور خورشید را به فضا باز می گردانند. نوری که از این راه به فضا بازگردانده می شود دیگر نمی تواند زمین را گرم کند. هنگام شب نقش ابرها در دمای هوای زمین برعکس روز است. زمین در شب مقداری از گرمای خود را از دست می دهد و سرد می شود. در شبهای ابری بیشتر این گرما را ابرها به زمین باز می گردانند و از سرد شدن سطح زمین جلوگیری می کنند. به همین سبب است که معمولاً شب های ابری گرمتر از شب هایی هستند که هوا صاف است، در این گونه شب ها، گرما در لایه های پایین جَوّ، میان ابرها و سطح زمین، به دام می افتد. به همین سبب ابرهایی که در لایه های پایین جو هستند، بیش از ابرهای بالای جَوّ از پراکنده شدن گرمای زمین جلوگیری می کند. از این رو در ایستگاه های هواشناسی کارشناسان برای پیشبینی هوای ساعت های آینده و دمای آن، گذشته از عامل های دیگر، چگونگی ابرها و نوع آن ها را نیز در نظر می گیرند.
