خشکسالی چیست؟

خشکسالی بر اساس تعریف مرکز ملی پایش و هشدار خشکسالی، یکی از پدیده‌های هواشناختی، طبیعی و جدایی ناپذیر از شرایط اقلیمی در کشورهای واقع در عرض‌های جنب حاره‌ای مانند ایران است، این دوره کم‌آبی که اتفاقات و پیامدهای مختلفی به همراه دارد، ممکن است از چند ماه تا چندین سال طول بکشد.

تاثیرات خشکسالی در هر منطقه خاص و متفاوت شرایط اقلیمی آن منطقه است و مدت آشکار شدن آسیب‌های آن نیز ممکن است در مناطق مختلف، تفاوت داشته باشد، اما آنچه مشهود است آسیب‌های جدی آن بر روند طبیعی فعالیت‌های انسانی، حیات گیاهی و زندگی جانوری و همچنین تاثیر آن بر حوزه کشاورزی، صنعت، اقتصادی، اجتماعی و میزان آب‌های سطحی و زیرزمینی است.

در این میان گفته می شود که تغییرات اقلیمی به خصوص در میزان پراکنش و نوع بارش، خشکسالی و وقوع حوادث طبیعی در سراسر جهان را تشدید کرده است.

خشکسالی در استان‌ها

 آنچه از استان های مختلف دریافت می شود، اخبار متفاوتی از پیامدهای ریز و درشت کم آبی و خشکسالی است، مشکلاتی که به مناطق گرمسیری جنوب و مرکز کشور محدود نمانده و خطه سرسبز شمالی و همچنین مناطق کوهستانی و نیمه مرطوب را هم درگیر کرده است.

براساس آمار رسمی، میزان بارندگی در کشور در سال زراعی جاری نسبت به سال گذشته ۵۲.۶ درصد کاهش داشته است، در لرستان میزان بارش از ابتدای سال زراعی‌جاری تاکنون ۳۴۲ میلی‌متر بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۴۰ درصد و نسبت به آمار بلندمدت ۳۳ درصد کاهش دارد.

زینب اکبری معاون توسعه و پیش‌بینی هواشناسی لرستان با بیان این که براساس شرایط نقشه‌های هواشناسی  لرستان در سال جاری با خشکسالی روبروست، می گوید: بارش کم ، بالا بودن میانگین دما نسبت به مقدار نرمال، افزایش میزان تبخیر سطحی آب، کاهش بارش برف در مقایسه با میانگین بلندمدت و کاهش رطوبت خاک، سبب تشدید شرایط کم آبی در سال زراعی جاری شده است.

کم آبی شاید برای مردم سیستان و بلوچستان ناآشنا و غریب نباشد، اما هم اکنون ساکنان بیشتر از  ۱۰۰ روستای بخش مرکزی شهرستان خاش با تنش شدید کم‌آبی و خشکسالی روبرو هستند و  کمبود شدید بارش موجب خشک شدن بندهای خاکی، چاه‌ها و کاهش آب سفره‌های زیرزمینی در این منطقه شده است. 

به گفته عیدمحمدقلندرزهی بخشدار مرکزی خاش، تلف شدن دام‌های مردم و آسیب دیدن فعالیت‌های کشاورزی از دیگر آثار مخرب خشکسالی در این بخش است.

برای مقابله با تاثیرات خشکسالی در خاش، تلاش‌ها و پیگیری‌های زیادی صورت گرفته و در کنار اجرای پروژه‌های آبرسانی، از ماه‌های قبل تاکنون کار آبرسانی سیار در برخی نقاط روستایی و عشایری انجام می‌شود. 

در کهگیلویه و بویراحمد، رئیس جهاد کشاورزی کهگیلویه می گوید : باتوجه به کمبود نزولات آسمانی و بروز خشکسالی در سال زراعی جاری، پیش بینی می شود ۷۰ درصد مزارع کشاورزی قابلیت برداشت نداشته باشند.

به بیان حکمت الله نریمانی، در سال زراعی جاری ۳۱ هزار هکتار گندم زیر کشت رفته که به علت خشکسالی درصد زیادی قابل برداشت نیست.

اما در خراسان شمالی، میانگین بارش سالانه  ۲۶۰ میلیمتر است و این میزان به نسبت سال های قبل کاهش زیادی داشته که در سال های اخیر بی سابقه است

اکنون حدود ۵۹ درصد از پهنه این استان ۲۸ هزار کیلومتر مربعی واقع در شمال شرق کشور درگیر خشکسالی و تحت تاثیر این پدیده است. 

منابع آبی سفره‌های زیرزمینی هشت دشت خراسان شمالی  امسال به علت کاهش نزولات جوی و برداشت بی‌رویه آب در شرایط ممنوعه و بحرانی قرار گرفته اند. 

در همین حال کاهش نزولات جوی در سال زراعی جاری بیش از ۱۵ درصد اراضی کشاورزی این خطه را با تنش رطوبتی مواجه کرده است.

از سوی دیگر، بنا بر اعلام  معاون بهره‌برداری و توسعه آب شرکت آب و فاضلاب خراسان شمالی، کاهش ۵۴ درصدی باران در سال آبی جاری که کاهش ۴۵ درصدی میزان آبگیری سدهای استان خراسان شمالی را نیز به همراه داشت، در نخستین ماه بهاری ۲۶۵ روستای این استان را با جمعیت ۱۷۰ هزار نفری برای مصارف غیرشرب با تنش آبی مواجه کرد.

وی اجرای طرح پویش الف_ ب_ ایران وزارت نیرو، را در مقابله با تنش آبی وتامین آب روستاهای استان خراسان شمالی موثر می داند.

استاندار چهارمحال و بختیاری هم اعلام کرده است که با کاهش بارش ها و تداوم خشکسالی، بخشی از شهرها و روستاهای این استان با تامین آب مشکل دارند. 

اقبال عباسی تاکید دارد که هم‌اکنون یک‌ششم شهرهای استان به‌ ویژه بروجن، گندمان، بلداجی و سفیددشت در شهرستان بروجن مشکل آب آشامیدنی دارد.

امسال همچنین میانگین بارش در استان خراسان رضوی در فروردین ماه هفت میلیمتر گزارش شد که این میزان در سال گذشته ۱۲۷ و در دوره آماری ۴۰ میلیمتر بوده است.

بر این اساس، معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری خراسان رضوی می گوید: اجرای سند سازگاری با شرایط کم آبی خراسان رضوی باید در اولویت کاری دستگاه های اجرایی مرتبط باشد.

سید کمال الدین میرجعفریان تاکید دارد: این سند، نقشه راه مدیریت آب استان است که باید اجرای تمام آن در دستور کار دستگاه های اجرایی متولی به خصوص در زمینه تامین و تخصیص آب قرار گیرد.

خشکسالی و کاهش آب سدها

در همین ارتباط، قاسم دشتکی استاندار خوزستان چندی پیش  ضمن ابراز نگرانی از وضعیت منابع آبی این استان به علت کاهش بارش‌ به ویژه در چند ماه اخیر، گفت: آورد رودخانه‌ها و سدهای استان نسبت به سال گذشته در حدود ۳۰ درصد و نسبت به دوره بلند مدت حدود  ۳۶ درصد کاهش داشته است که با این وضعیت خوزستان وارد تنش آبی خواهد شد.

کاهش بارندگی‌ها رودخانه کرخه را هم وارد دوره دیگری از خشکسالی کرده و با کاهش چشمگیر حجم آب پشت سد کرخه، تولید برق در نیروگاه این سد افت کرده است. 

 مدیر روابط عمومی سد کرخه می گوید: تراز فعلی سد کرخه ۱۹۹.۷۲ متر است که اگر از ۱۸۶ متر پایین‌تر رود، واحدهای نیروگاهی این سد از مدار خارج می شوند.

به گفته یونس قادری، تراز آب سد کرخه در روز دوشنبه ۳۰ فروردین ماه نسبت به مدت زمان مشابه پارسال ۱۴ متر کاهش داشت.

در هرمزگان هم ذخایر آبی سدها به دلیل کاهش بارندگی در سال زراعی جاری افت شدید داشته و آب برخی از سدهای استان هم اکنون رو به پایان است.

این خبر را جمشید عیدانی سرپرست شرکت آب منطقه ای استان اعلام می کند و با تاکید بر صرفه جویی هر چه بیشتر مردم در مصرف آب به ویژه در تابستان امسال، می افزاید: در زمان حاضر آب سد شمیل و نیان و سد استقلال میناب که از مهمترین منابع تامین آب استان هستند، به ترتیب به ۱۵ و ۳۵ درصد ظرفیت رسیده و با توجه به این شرایط و به منظور پیشگیری از افت فشار و جیره بندی آن در روزهای پیش رو، بر صرفه جویی هر چه بیشتر تاکید داریم.

خط سرسبز شمال کشور هم از خشکسالی در امان نمانده است، به طوری که به گزارش آب منطقه ای مازندران، آب پشت ۲ سد مهم و بزرگ استان یعنی سد شهید رجایی در ساری و سد البرز در سوادکوه در نیمه نخست سال زراعی جاری به ترتیب ۱۶ و ۱۰ درصد کمتر از نیمه نخست سال زراعی قبل بود. آبگیری سایر سدها و  آببندان های مازندران که تعدادشان به حدود ۹۰۰ قطعه می رسد ، وضعیت مشابهی را نشان می دهد.

استاندار مازندران هم امروز نسبت به بروز بحران کم آبی در استان هشدار داد و گفت : سالی کم باران در پیش است و همه باید مساله بحران آبی و مدیریت منابع آب را جدی بگیریم.

اما در کرمانشاه، کاهش ۳۰ درصدی بارش باران و کاهش ورودی آب پشت سدها باعث شده تا آب ذخیره شده پشت سدها نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱۰ درصد کمتر شود. 

البته تاثیر کاهش بارندگی‌ها بر کاهش مخازن آب زیرزمینی و جریان‌های آب سطحی استان هم نباید از نظر دور بماند که شرایطی نگران کننده است. 

بهرام درویشی مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کرمانشاه با اشاره به اینکه امسال با خشکسالی شدید دست و پنجه نرم می کنیم، معتقد است: بیشترین میزان مصرف آب مربوط به بخش کشاورزی است و برای صرفه جویی در مصرف آب، کاشت هر گونه محصول آب بر در سطح استان ممنوع خواهد شد.

درویشی با تاکید بر اینکه امسال صرفه جویی در مصرف آب باید با جدیت از سوی مردم رعایت شود، از کسری مخازن استان هم خبر می دهد و می گوید: متوسط کسری مخازن آب زیرزمینی استان در حدود ۲۰ سال اخیر سالانه ۴۴ میلیون مترمکعب بوده و بر اساس این برنامه همچنین تا انتهای برنامه هفتم توسعه باید صرفه جویی ۲۵۴ میلیون مترمکعبی در منابع آبی استان صورت بگیرد که سهم هر بخش از جمله بخش کشاورزی، آب منطقه‌ای، آب و فاضلاب و حوزه صنعت مشخص است.

خشکسالی و آسیب به محیط زیست

در خراسان رضوی، شهرستان گناباد سالهای قبل درگیر تبعات تغییرات اقلیمی بود و هم اینک گرفتار خشکسالی مزمن و کمبود شدید منابع آبی است ؛ برخاستن ریزگردها و وزش بادهای شدید از پیامدهای تغییرات اقلیمی در این منطقه است.

این شهرستان به خاطر نوع اقلیم و موقعیت جغرافیایی با پیامدهای جدی تر پدیده خشکسالی دست به گریبان است بطوری که این وضعیت بر افزایش مهاجرت از مناطق روستایی به شهر گناباد و از این شهرستان به سایر نقاط استان خراسان رضوی تاثیر زیادی داشته است.

داریوش شیبانی رییس اداره هواشناسی گناباد سال زراعی جاری را خشک ترین دوره تجربه شده این شهرستان در سه دهه اخیر می داند و می گوید: از مهرماه پارسال تاکنون تنها ۳۰ میلیمتر باران در این شهرستان باریده که در مقایسه با مدت مشابه پارسال ۷۳ درصد کمتر شده است. 

همچنین به بیان رییس اداره محیط زیست گناباد، کمبود شدید بارندگی و کمبود منابع آبی بیش از ۸۰ درصد به محیط زیست این شهرستان خسارت وارد کرده و میزان علوفه در مراتع و عرصه های زیست محیطی را حدود ۱۰۰ درصد کاهش داده است.

محمد یوسف نژاد می گوید: به دلیل خشکسالی برخی از مراتع و چشمه های آب مناطق حفاظت شده مانند «هنگام» و «هلالی» این شهرستان به طور کامل خشک شده و یا از بین رفته است

خشکسالی و رقابت بر سر آب 

مراتع شهرستان خلخال در اردبیل  به خاطر کاهش قابل توجه بارندگی‌ها در فروردین ماه امسال در معرض خطرخشکسالی وکاهش پوشش گیاهی قرار دارد.

صادق پورمحمد رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری خلخال می گوید: با کاهش بارندگی‌ها، تولید علوفه در سطح مراتع وچراگاه های طبیعی این شهرستان به میزان ۷۰ درصد کاهش یافته و با ادامه روند کاهش نزولات آسمانی وقوع خشکسالی در سطح مراتع و از بین رفتن کامل  پوشش گیاهی در منطقه دور از انتظار نیست که در چنین شرایطی، احتمال اختلاف و درگیری بین دامداران در فصل چرای دام افزایش می‌ یابد. 

به گفته پورمحمد، اقلیم فصلی خلخال که در سالیان گذشته مرطوب و نیمه‌مرطوب بود به سبب بارش کم امسال در حال تبدیل از نیمه‌ مرطوب به نیمه‌خشک بوده و در مرز ورود به آن است و کمبود باران و برف مدت زمان خشکسالی در این شهرستان را از چهار ماه خشکی به بیشتر افزایش داده است.

تبخیر و روند صعودی دما و افزایش وزش بادهای گرم جنوبی موسوم به گرمیج که ابتدای اسفند ماه سال گذشته آغاز شد و در طول فروردین ماه امسال ادامه داشت، در روند خشکسالی خلخال تاثیرگذار بوده است .

خشکسالی و مشکلات دامداران و عشایر 

 عشایر تنها ۱.۵ درصد از کل جمعیت ایران را تشکیل می‌دهند اما تولید ۲۵ درصد مواد پروتیینی به ویژه گوشت قرمز، محصولات لبنی و همچنین ساخت و تولید ۴۰ درصد صنایع دستی کشور حاصل فعالیت این قشر است.  عشایر ایران ۲۸ درصد جمعیت دام سبک کشور را در اختیار دارند.

پدیده خشکسالی به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر دامپروری اثر می‌گذارد و عمده اثرات مستقیم خشکسالی و تضعیف شدید پوشش گیاهی مراتع با کمبود و افزایش قیمت علوفه و تاثیر آن بر سلامت دام سبک بروز می‌ کند که این امر آثاری منفی بر تولید مثل دام مولد و ارزش اقتصادی کل دامپروری دارد.

در همین حال، خشکسالی سال زراعی ۱۴۰۰-۱۳۹۹، کاهش بارندگی و افزایش گرما موجب شده پوشش گیاهی در مراتع کشور بسیار ضعیف باشد و از این رو مهم  است که کوچ زود هنگام و چرای زودرس دام عشایر در مناطق ییلاقی انجام نشود.

به واقع، به ازای کاهش یک میلیمتر بارندگی، هشت دهم کیلوگرم تولید گیاهان مرتعی کاهش می‌یابد؛ موضوعی که در چهارمحال و بختیاری  باعث شده میزان تولید علوفه در مراتع قشلاقی کاهش یابد و در نتیجه طرح مدیریت چرای دام در ۲۴۵ هزار هکتار از مراتع ییلاقی استان به اجرا درآمده است.

به گفته  فرامرز مردانی رییس مرتع اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری،به دلیل بروز خشکسالی و تبدیل مراتع درجه یک به درجه دو، تمام مراتع ییلاقی استان امسال از ۱۰ اردیبهشت‌ماه آماده ورود دام است.

 رییس سازمان امور عشایر ایران اعلام کرده است که توزیع علوفه دستی برای تغذیه دام ها  در مسیر کوچ و در میان‌بندها که مکان اطراق دام عشایر است،و همچنین ارائه سایر خدمات آبرسانی، بهداشتی، ترویجی، آموزشی و  تسهیلات ارزان از طریق تشکل ها به عنوان راهکاری در شرایط فعلی آب و هوایی مد نظر قرار گرفته است. 

معاون اول رییس‌جمهوری نیز اخیرا بر ضرورت مدیریت دقیق منابع آب در سال جاری تأکید کرد و از وزارت نیرو خواست برنامه‌ریزی‌های لازم را انجام دهد تا مردم در فصل تابستان با مشکل آب شرب مواجه نشوند.

وزارت نیرو چندی قبل به تمامی شرکت های آب و برق در سراسر کشور  ابلاغ کرد که با توجه به محدودیت تولید برق نیروگاه های برق آبی و تداوم آن در ماه های آینده ،  میزان مصرف خود را به ۵۰ درصد ماه‌های مشابه در سال گذشته برسانند.

براین اساس، استفاده از کولرگازی در مناطق عادی غیرگرمسیری برای همه زیر مجموعه‌های وزارت نیرو و صنعت برق ممنوع است، اقدامی که در راستای تشویق سایر دستگاه های اجرایی سراسر کشور به رعایت جدی مدیریت مصرف آب و برق انجام شده است. 

https://www.irna.ir/amp/84306876/#aoh=16224726859211&referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com&_tf=From%20%251%24s

.

شرایط آب‌وهوایی ایران حداقل در 50 سال اخیر دچار تغییراتی شده است. از یک طرف بارندگی شدید موجب وقوع سیلاب‌های شدید شده و در 16 ماه گذشته در اکثر نقاط کشور شاهد بارش‌های شدید و منجر به سیلاب بوده‌ایم و از سوی دیگر، در سال‌های 1387 تا 1398 با خشک‌سالی مداوم شدیدی روبه‌رو شدیم. در پنج دهه اخیر، تجاوز به حریم مسیل‌ها، رودخانه‌ها، ساخت‌وساز‌های غیرقانونی در آن نقاط و همچنین مناطق پایین‌دست و بالادست سد‌ها و کم‌توجهی به پوشش گیاهی و آبخیزداری، سیلاب‌ها را آسیب‌زاتر کرده است. برخی از کارشناسان هواشناسی معتقدند سرما و گرمای زیاد هوا در برخی روز‌های زمستان و تابستان و بارش‌های رگباری و شدید، به دلیل تغییر اقلیم و تغییرات در آب‌و‌هوا است و البته این تغییرات اقلیمی با مدیریت کم‌کفایت موجب خسارت‌های درازمدت بیشتری برای کشور شده است. آسیب‌هایی که از این طریق به کشور و منطقه ما وارد می‌شود، با هیچ سانحه طبیعی دیگری قابل قیاس نیست. از جهت دیگر، به دلیل بطئی‌بودن اثرهای تغییرات اقلیمی، کمترین توجه را از نظر مدیریت بحران و تیم‌های تخصصی علمی در کشور ما تاکنون به خود جلب کرده است. در دو دهه اخیر، خشک‌شدن دریاچه‌ها، کم‌شدن آب رودخانه‌ها، وقوع توفان‌های گرد‌و‌خاک و دماهای بالا، به‌ویژه در تابستان‌ها که پی‌درپی در سال‌های اخیر رکورد زده‌اند، در کشور مشاهده شده است. دمای 55 درجه در تابستان سال 98 در خوزستان و حداقل دمای 34 درجه در جنوب البرز طبق گزارش سازمان هواشناسی، رکورد جدیدی بود که چه‌بسا در تابستان 99 نیز با اوج دیگری رکورد قبلی جابه‌جا شود. متخصصانسازمان هواشناسی معتقدند با بارش‌های رخ‌داده از ابتدای بهار 1398 نمی‌توان مدعی شد که وارد دوره ترسالی شده‌ایم. در سال 98 میزان بارش در اکثر استان‌ها نسبت به حد نرمال بالاتر بود. در مهرماه ۱۰ استان کشور در خشک‌سالی بودند و بارش پایین‌تر از میانگین نرمال بود. خشک‌سالی‌ها از منابع مهم تغییرات دولتمرکزی و سلسله‌ها در ایران قرن نوزدهم بوده است. در سال 1861 به علت خشک‌سالی، گندم منطقه شمال که معمولا 20 تا 30 هزار خروار محصول می‌داد، نتوانست بیش از صـد تـا 200 خـروار بدهـد و بـه دنبـال آن، گنـدم فوق‌العاده گران و کمیاب شد و مردم از گرسنگی مردند. خشک‌سالی 1861م و 1872م در اکثر نقاط ایران رخ داد؛ مناطقی مانند آذربایجان، خراسان، کرمان، یزد، فارس و کرمانشاه در ایـن دوره، جداگانه با خشک‌سالی و قحطی مواجه شده‌اند. این دو خشک‌سالی بزرگ، بیشترین آسیب را به کشور وارد کرد. کاهش نرخ پول رایج به دلیل سقوط ارزش نقره در اواخر سال 1860م، باعث بالارفتن نرخ کالاهای اقتصادی و تحمیل گرانی بر مردم شد. کشور در 20 سال، از سال 1864م تا 1884م، به دلیل خشک‌سالی‌های پیاپی، آسیب شدیدی دید و این سانحه طبیعی نقـش مؤثری در تضعیف حکومت ناصرالدین‌شاه داشت. او که برای تأمین هزینه سفرهای خود به اروپا بامشکلات مالی مواجه بود، با اعطای امتیاز تنباکو به یک کمپانی انگلیسی موافقت کرد و پس از مراجعت به ایران در ۱۸۹۰م قرارداد را با تالبوت امضا کرد؛ به نحوی که در ۲۰ مارس ۱۸۹۰م، امتیاز انحصاری تجارت توتون و تنباکو به مدت ۵۰ سال به تالبوت اعطا شد. با جنبش تنباکو و فتوایی که گفته شد از سوی میرزای‌شیرازی برای میرزا‌حسن آشتیانی در تهران فرستاده شد، این معاهده در سال 1892م لغو شد. این رخداد اولین بحران سیاسی ناشی از بحران اقتصادی را بعد از خشک‌سالی و قحطی در دوره ناصـری بـر جـا گذاشـت. قحطی بزرگ صد سال قبل (۱۹۱۷ تا ۱۹۱۹ میلادی) قحطی گسترده‌ای بود که تلفات جانی فراوانی را در ایران سبب شد. این رخداد، با وقوع جنگ جهانی اول هم‌‌زمان بود و بخش‌هایی از ایران به دست نیروهای روسیه و انگلیس اشغال شده بود. در همین زمان، درگیری‌های داخلی نیز قدرت مرکزی را در ایران ضعیف کرده بود. 

کودتای 1299 که زمستان امسال صد‌ساله می‌شود، بعد از این فجایع در ایران رخ داد و سقوط سلسله قاجار در شش سال بعد از سال‌های بحرانی اتفاق افتاد. رخداد تغییرات اقلیمی و گرم‌شدن زمین از اتفاق‌های مهمی است که در دهه‌های اخیر در کشور رخ داده است. هر دولتی در ایران امروز و آینده، باید برای ثبات، توسعه و ایمنی ایران برنامه‌های کلان خود را بر پایه آینده تنظیم کند.

* عضو وابسته فرهنگستان علوم

منبع: شرق- مهدی زارع*

در ادامه خواهیم دید که..

​​​​​​.

خشکسالی و برداشت بی رویه از آب های زیرزمینی در سال های اخیر مشکلات عدیده ای برای استان کرمان فراهم ساخته است . از جمله می توان به افت سطح آب های زیرزمینی، نشست سطح زمین حاصل از این افت، تحت تاثیر قرار گرفتن کیفیت آب و مواردی همچون مهاجرت روستاییان به شهرها، حاشیه نشینی، بیکاری و معضلات اجتماعی دیگر اشاره داشت.

به طور کلی خشکسالی به نبود یا اندک بودن باران در یک دوره طولانی گفته می شود که باعث عدم توارن در میزان آب و در نتیجه آن، کمبود آب، نابودی گیاهان، کم شدن شدت جریان آب، کاهش عمق آب های سطحی و خاک مرطوب، فرسایش خاک می شود. به عبارتی دیگر خشکسالی زمانی رخ می دهد که تبخیر سطحی و تبخیر آب از گیاهان از حد معمول در مدت معین بیشتر باشد. ایران تنها کشوری نیست که در سال های اخیر با بحران آب درگیر شده است بلکه جهان در حال تجربه بحران آب می باشد.

ایران با قرار گرفتن در کمر بند خشک کره زمین با مشکل کم آبی مواجه می باشد. رشد فزاینده جمعیت و نیاز به محصولات کشاورزی و دامی و محدودیت منابع آب و خاک به عنوان بستر اصلی تولیدات کشاورزی مسئله کم آبی را به گونه ای بسیار جدی فراروی کشور قرار داده است. در واقع خشکسالی نیز به عنوان یک پدیده طبیعی همچون سایر پدیده های طبیعی به مدد دانش، آگاهی، برنامه ریزی و مدیریت صحیح قابل پیش بینی و کنترل می باشد و با مدیریت صحیح می توان خسارات ناشی از آن را به حداقل رساند.

بر اساس آمارهای موجود وزارت نیرو میانگین سی ساله بارندگی سالانه ایران ۲۵۰ میلی متر بوده است همین آمار نشان دهنده این است که بارش سالانه کشورمان نسبت به جهان خصوصاً کشورهای اروپایی با ۷۰۰ تا ۸۰۰ میلیمتر بارندگی در سال، بسیار کمتر می باشد. میانگین بارندگی در استان کرمان سالانه ۱۴۰ میلیمتر می باشد که با توجه به آمار ثبت شده این میزان نیز طی سال های اخیر کاهش یافته است. بنابراین مسئولین و دست اندر کاران بحران آب در مقطع کنونی نبایستی نگرشی مقطعی و آنی داشته باشند بلکه بایستی بر مبنای مقابله اضطراری و تدوین یک برنامه بلند مدت منظم و مداوم جهت آمادگی و پیشگیری، از گسترش بحران خشکسالی، جلوگیری کنند.

تعریف خشکسالی

خشکسالی عبارت است از کمبود بارش در دوره ای بلند مدت، به نحوی که باعث کمبود رطوبت در خاک، کاهش آب های جاری و مختل شدن روند طبیعی فعالیت های انسانی، حیات گیاهی و زندگی جانوری می شود.

علل اصلی کمبود آب در جهان :

• افزایش جمعیت.
• هدر رفتن آب در بخش کشاورزی.
• آلوده شدن آب های قابل شرب.
• تغییرات آب و هوایی.
• توزیع نامتناسب زمانی و مکانی باران.

پیامد های مهم کم آبی :

سه پیامد اصلی کم آبی که هر روز در حال گسترش است:

• مرگ و بیماری انسان ها.
• وقوع جنگ آب میان کشورها.
• نابودی زیست بوم ها (مناطق زندگی گیاهان و جانوران) و کاهش تنوع زیستی.

نتایج کمبود آب در ایران :

1. عدم دسترسی مردم به آب.
2. تخریب محیط زیست.
3. کاهش آب های سطحی.
4. مرگ گونه های جانوری و گیاهی.
5. بیابان زایی و گرد و غبار.
6. کاهش محصولات.

اثرات خشکسالی بر روی منابع آبی :

• کاهش شدید سطح آب سفره های آب زیر زمینی.
• از بین رفتن سفره های آب زیر زمینی.
• به خطر افتادن اوضاع چاه های منطقه.
• هجوم آفات و بیماری های گیاهی.
• شوری آب و اراضی زراعی.

اثرات منفی پدیده خشکسالی بر روی منابع آبی، اشتغال و مهاجرت روستاییان :

خشکسالی اثرات مستقیم و غیر مستقیم متفاوتی دارد. اثر مستقیم آن شامل کاهش تولید کشاورزی و کاهش آب زیر زمینی، کاهش جریان آب در رودخانه ها و جویبارها، در معرض خطر قرار گرفتن اکوسیستم های طبیعی یا انسانی، فرسایش خاک، از بین رفتن احشام و حیات وحش. اثر غیر مستقیم شامل کاهش درآمد کشاورزان، کاهش درآمد مالیاتی دولت، افزایش هزینه آب و حمل و نقل، افزایش مهاجرت کشاورزان به شهرهای کوچک و بزرگ، کاهش تولید و کاهش کیفیت غلات می گردد.

تحلیلی بر راهکارهای مقابله با خشکسالی

الف) راهکارهای پیش از خشکسالی :

۱. پیش بینی خشکسالی: قبل از هر گونه اقدام عملی برای کاهش خسارت های خشکسالی اتخاذ سیاست های راهبردی می تواند مشکل گشا باشد. این سیاست ها باید بر مبنای باور داشتن واقعیت کم آبی در منطقه باشد به طور مسلم این دیدگاه می تواند در سیاست گذاری ایجاد صنایع با مصرف آب کم و کشت های مناسب با وضعیت کم آبی کار آمد باشد. همچنین اتخاذ روش هایی جهت بهره گیری حداکثر ممکن از نزولات جوی (برف و باران) نیز می تواند در جلوگیری از بحران خشکسالی پیش از وقوع آن بسیار مهم تلقی شود. نقشه های پیش بینی هواشناسی قابلیت های مناسبی را برای ارائه آگاهی لازم در خصوص رخداد بارندگی را دارا می باشد. تا به عنوان یک الگوی کلی در اختیار برنامه ریزان قرار گیرد که بر مبنای آن پیش بینی ها صورت گرفته و هشدارهای لازم به بهره برداران داده شود. 

۲. کشت گیاهان مقاوم به خشکی: یکی از روش های کاهش اثر خشک سالی کشت گیاهان مقاوم به خشکی و در مورد درختان میوه استفاده از پایه های مقاوم به خشکی و یا کشت دیم برخی از درختان، در مکان های مناسب می باشد. 

۳- کشت گیاهان با نیاز آبی کم: بایستی به گونه ای برنامه ریزی شود تا هم در بخش زراعی و هم در بخش باغی گیاهان با نیاز آبی کم جایگزین گیاهان با نیاز آبی بالا شوند.

ب) راهکارهای حین بحران خشکسالی :

در کل به منظور مدیریت بحران خشکسالی لازم است طرح مدیریت جامع تهیه گردد که در هنگام وقوع خشکسالی به مورد اجرا گذاشته شود. در طرح مذکور بایستی مطالعات مختلفی صورت گیرد که طی آن ضمن بررسی جوانب مختلف موضوع، وظایف افراد و سازمان های مسئول برای حل معضل مشخص و ارایه می شود. از بهترین مواردی که در طرح جامع خشکسالی باید مورد توجه قرار گیرد می توان به موارد زیر اشاره کرد. 

۱. شناسایی ظرفیت های مقابله با ضایعات ناشی از خشکسالی: یکی از بهترین موضوعات پس از مشخص شدن شدت خشکسالی در یک منطقه بررسی ظرفیت ها و امکانات در منطقه وقوع برای کاهش خسارت های خشکسالی است. از جمله این موارد بررسی درآمد ها، سرمایه گذاری ها، اعتبارات و تسهیلات مالی می باشد. وجود تأسیسات نگهداری میوه، سبزیجات، گوشت و علوفه از مهمترین مواردی است که باید مورد توجه قرار گیرد. 

۲. تشکیل جلسات مشورتی با کارشناسان و بهره برداران: یکی از مهمترین مواردی که در مدیریت بحران نقش اساسی دارد اطلاع رسانی شرایط و ایجاد فضای مقابله در میان مردم است. به همین منظور با تشکیل جلسات و توجیه شرایط، بایستی نسبت به ایجاد فضای مقابله در مردم اقدام کرد و با مشارکت مردم در طرح های صرفه جویی در مصرف آب، حذف فعالیت های پر مصرف آب می توان موفقیت برنامه های جامع مهار خشکسالی را افزایش داد. 

۳. تهیه برنامه تامین کمبود آب: تامین اضطراری آب می تواند از چند طریق مختلف صورت گیرد که از جمله مهمترین موارد آن از طریق بطری های آب و یا تانکرهای آب رسانی است. در افق های بلند مدت می توان از طریق لوله های انتقال آب این مسئله مهم را انجام داد.

ج) راهکارهای بعد از وقوع خشکسالی :

بعد از سپری شدن دوره بحران خشکسالی، بایستی تجدید حیات منابع در منطقه به عنوان استراتژی کلی مد نظر قرار گیرد. باز ساخت نظام تولیدات زراعی و باغی از مهمترین موارد مورد توجه برنامه ریزی محسوب می شود. تجربه وقوع خشکسالی در این زمینه می تواند راهبرد های خوبی را برای انتخاب روش های کشت ارائه دهد تا از این طریق تجربه خاطرات تلخ خشکسالی مجدداً تکرار نشود. عملاً ملاحظه می شود که وقوع بارش نسبتا خوب بعد از وقوع خشکسالی شرایط سخت را از یاد برده و دوباره روش های غلط پیشین مورد استفاده قرار می گیرد.

تامین آب در مناطق مبتلا به خشکی از برنامه های اصلی است که می تواند مد نظر قرار گیرد:

پس از مطالعه روش های تامین منابع آب می توان بانک منابع آب هر منطقه را متناسب با شرایط نیاز آبی همان منطقه در اختیار داشت. از منابع تامین آب می توان به موارد زیر اشاره نمود.

• استفاده از فاضلاب های شهری.
• شناسایی مکان های احداث سد های زیر زمینی در مسیر رودخانه ها.
• استفاده از منابع آب غیر متعارف.
• استفاده از فن آوری باروری ابرها.
• برنامه ریزی برای استفاده از روش های آبیاری تحت فشار (قطره ای – بارانی).

سخنی با کارشناسان بخش اجرایی، کشاورزان و بهره برداران محترم: ارائه راهکارها و دستورالعمل هایی که منطبق با شرایط اقلیمی کشور می باشد، نیز می تواند کمک شایانی به عبور از وضعیت بحران زای فعلی نماید. لذا ضروری است تا مسئولین و کارشناسان،کشاورزان و بهره برداران و تولیدکنندگان محترم بخش کشاورزی نسبت به اجرای اصولی کلیه موارد ذکر شده که در ادامه آمده است کوشش نمایند.

الف) مصرف بهینه آب و بهبود روش های آبیاری :

• انجام آبیاری متناسب با رشد گیاه که بایستی زمان و میزان آبیاری در نظر گرفته شود.
• توسعه و اجرای سیستم های آبیاری تحت فشار.

• ترویج روش های کم آبیاری در منطقه (کم آبیاری به معنای مصرف کمتر آب به منظور افزایش تولید می باشد).
• اصلاح روش انتقال آب و افزایش بهره وری آب از طریق مرمت شبکه های آبیاری و توسعه شبکه های انتقال آب با لوله، پوشش انهار و ایجاد کانال های سر پوشیده، انجام آبیاری به روش تشتکی یا نواری در باغات و حذف آبیاری غرقابی.
• بازچرخانی و بازیافت آب در مزرعه و غنی سازی آب آبیاری.
• مرمت و لایروبی قنوات و چاه ها و چشمه ها جهت افزایش بازدهی آب.
• کاهش سطح زیر کشت آبی و اعمال روش های فنی افزایش تولید در واحد سطح.
• احداث استخر آب.
• باغاتی که فاقد استخر ذخیره آب می باشند بایستی با حداقل امکانات موجود نظیر احداث استخر خاکی با پوشش پلاستیک اقدام به احداث استخر نمایند تا در صورت کاهش حجم آب چاه ها بتوانند آب ذخیره نمایند.

• احداث استخرهای کوچک و بزرگ استحصال آب در حد امکان.
• استفاده مجدد از آب های هرز برای آبیاری.
• پخش سیلاب جهت تغذیه سفره های زیر زمینی و ذخیره سازی روان آب های فصلی.
• توسعه کاربرد استفاده از سوپر جاذبه ها (ژل های پلیمری جذب کننده آب).
• استفاده از روش آبیاری قطره ای زیر سطحی (تیپ) در محصولاتی نظیر: ذرت، پسته، چغندر قند، گوجه فرنگی.

• استفاده از آب شور برای تولید گندم به منظور کاهش مصرف آب.
• توسعه کاربرد روش آبیاری بارانی در زراعت چغندر قند.
• اضافه کردن دوره های آبیاری از طریق کاهش فواصل آبیاری در مزارع گندم و جو در مناطق سرد و معتدل.
• آبیاری یک در میان ردیف ها در زراعت کلزا.
• ایجاد یک لایه پوشش مالچ زیر درختان.
• استفاده از لوله های هیدروفیکس در انتقال آب به مزارع.
• استفاده از پوشش پلاستیکی در سطوح مزارع به ویژه صیفی جات.
• تجهیز و یکپارچه سازی اراضی.
• استفاده از آب شور در روش آبیاری سطحی و بارانی در شرایط کم آبی.
• توسعه آبیاری بارانی در کشت محصولات زراعی.
• توسعه کاربرد هیدروفلوم برای آبیاری مزارع به منظور صرفه جویی در مصرف آب.

اثر اولیه و ثانویه خشکسالی بر کشاورزی

دنیای‌اقتصاد: ایران به علت واقع شدن در کمربند خشک جهان و نوسان قابل‌توجه بارش، در طول ادوار گذشته کم و بیش با پدیده خشکسالی‌های متناوب مواجه بوده است. ۷۳درصد ایران در آب و هوای خشک قرار گرفته و متوسط بارندگی سالانه آن بسیار کمتر از آسیا و جهان است؛ بنابراین یکی از مهم‌ترین چالش‌های توسعه ایران در دهه‌های آینده، کمیابی آب خواهد بود. ایران در بین ۱۱۶ کشور، از نظر بحران آبی در رده ۱۴ قرار دارد که نشان‌دهنده وضعیت نامناسب منابع آب است.

 این درحالی است که بخش اعظم تولیدات کشاورزی کشور متکی به استفاده از آب است؛ به‌طوری‌که آب را می‌توان از مهم‌ترین نهاده‌ها در تولید کشاورزی ایران نام برد. اتکای بالا به منابع آب باعث شده است تا وقوع خشکسالی‌های متناوب با پیامدهای جبران‌ناپذیری همراه شود. خشکسالی با دیگر فجایع طبیعی از قبیل سیل، زلزله و توفان از چندجهت متفاوت است: نخست اینکه تاثیر خشکسالی به تدریج و در یک دوره زمانی نسبتا طولانی ظاهر می‌شود. دوم اینکه خسارت و اثرات ناشی از خشکسالی فاقد ساختار مشخص بوده و نسبت به‌خسارات حاصل از دیگر فجایع طبیعی، منطقه جغرافیایی وسیع‌تری را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. سوم اینکه نبود یک تعریف دقیق و قابل قبول جهانی از خشکسالی به پیچیدگی و سردرگمی در مورد وجود یا نبود این پدیده و درجه شدت آن در صورت وجود، افزوده است. اثرات بلایای طبیعی از جمله خشکسالی می‌تواند به دو اثر مستقیم و غیرمستقیم تقسیم شود. در جوامعی که اقتصادشان مبتنی بر کشاورزی است، اثرات غیرمستقیم خشکسالی به‌دلیل کاهش سطح زیرکشت و عملکرد محصولات، در قالب کاهش تولید مواد غذایی بروز می‌کند. کاهش میزان اشتغال و سطح درآمد از جمله اثرات مستقیم خشکسالی در این گونه جوامع است که عمده‌ترین دلیل آن کاهش سطح زیرکشت، کاهش عملیات داشت (آبیاری) و برداشت است. کاهش تولید مواد غذایی به‌صورت غیرطبیعی منجر به افزایش قیمت مواد غذایی و عدم دسترسی به شغل مناسب شده و موجب کاهش دسترسی مردم روستایی به غذا می‌شود. بروز این‌گونه مشکلات به‌خصوص در کشاورزان خرده‌پا و کارگران بدون زمین، نمود بیشتری دارد. به‌طور کلی، مطالعات نشان می‌دهد خشکسالی دارای اثر مستقیم در سطح حوزه کشاورزی است و پیامدهای آن در قالب کاهش تولید کشاورزی رخ می‌دهد، اما به‌صورت غیرمستقیم بر کل اقتصاد نیز اثرگذار است و کاهش تولید اقتصادی را موجب می‌شود. براساس یافته‌های مطالعات پیشین، میزان اثرگذاری خشکسالی بر کل اقتصاد به میزان ارتباط و سهم فعالیت‌های کشاورزی در کل اقتصاد بستگی دارد. درحال‌حاضر خشکسالی و اثرات آن بر تولیدات کشاورزی و توسعه اقتصادی یکی از نگرانی‌های عمده جهانی محسوب می‌شود. هرچند امکان جلوگیری از وقوع پدیده خشکسالی وجود ندارد، اما می‌توان با انجام سیاست‌ها و اقدامات موثر از اثرات این پدیده کاست. در گزارشی که فصلنامه اقتصاد کشاورزی و توسعه در مورد پیامدهای ملی و منطقه‌ای خشکسالی در حوزه تولید و اشتغال منتشر کرده، این نکته مورد بررسی قرار گرفته که به منظور بررسی اثرات شوک خشکسالی بر متغیرهای اقتصادی نیاز به سناریوسازی است. یکی از اقدام‌های مهم و اساسی در مطالعات خشکسالی در هر منطقه، تعیین شاخص‌هایی است که بتوان بر اساس‌شان میزان، شدت و تداوم خشکسالی را در یک منطقه ارزیابی کرد. با استفاده از آمار بارندگی می‌توان شاخص خشکسالی را محاسبه کرد و سال‌های نرمال، خشکسالی ضعیف، متوسط و شدید را شناسایی کرد. از میان شاخص‌های متعدد خشکسالی که در واقع بیان‌کننده حدود طبیعی خشکسالی‌های رخ داده هستند و امکان ارزیابی آنها را در مقیاس مختلف زمانی و مکانی ممکن می‌سازند، می‌توان شاخص بارش استاندارد، شاخص درصد بارش نرمال، شاخص دهک‌ها و شاخص شدت خشکسالی پالمر را نام برد. در این مطالعه برای سناریوسازی از شاخص بارش استاندارد استفاده شد. شاخص بارش استاندارد شاخصی است که براساس احتمال بارش، برای بازه‌های زمانی مختلف محاسبه می‌شود و جهت دادن هشدار اولیه و کمک به ارزیابی شدت خشکسالی و تعیین اثرات آن بر منابع آب قابل دسترس به‌کار می‌رود. این شاخص به علت ساده بودن محاسبات، استفاده از داده‌های قابل دسترس بارندگی، قابلیت محاسبه برای مقیاس زمانی دلخواه و قابلیت بسیار زیاد در مقایسه مکانی، به‌عنوان مناسب‌ترین شاخص برای بررسی خشکسالی شناخته می‌شود. محاسبه شاخص بارش استاندارد نشان داده تا قبل از دهه ۸۰ و در فاصله سال‌های ۸۰-۱۳۵۰، ایران تنها یک خشکسالی بحرانی و شدید را تجربه کرده است (خشکسالی ۷۸-۱۳۷۷). اما با آغاز دهه ۸۰، شاهد افزایش وقوع، شدت و گستره خشکسالی بوده است. شدت خشکسالی‌های اخیر به حدی بوده که بسیاری از تخریب‌های ناشی از این پدیده همچنان به‌گونه‌ای جبران‌ناپذیر باقی‌مانده و خسارات سنگینی بر پیکره جوامع روستایی وارد کرده است. این خشکسالی شدیدترین خشکسالی در ۴۰سال اخیر ارزیابی شده است.

در این میان، بخش کشاورزی تحت‌تاثیر عوامل متعددی قرار می‌گیرد که شرایط مختلف اقلیمی و پدیده‌های گوناگون جوی را می‌توان به‌عنوان یکی از این عوامل نام برد، به‌گونه‌ای که با تغییر این عوامل، تولید این بخش تا حدود زیادی دستخوش تغییر می‌شود. خشکسالی نه‌تنها بر بخش کشاورزی، بلکه بر بخش‌های غیرکشاورزی مانند صنعت، ساختمان و خدمات نیز اثر دارد. برخی از کالاهای تولید شده در بخش کشاورزی، مواد اولیه برای بخش‌های غیرکشاورزی و به‌ویژه صنایع وابسته به کشاورزی است؛ بنابراین با وقوع خشکسالی و کاهش تولیدات کشاورزی، انتظار می‌رود تولیدات غیرکشاورزی نیز کاهش یابد و به‌دلیل تورم ناشی از خشکسالی در کالاهای کشاورزی که مواد اولیه برای صنایع وابسته به کشاورزی هستند، تولید در این صنایع کاهش یابد و بنابراین تقاضا برای کالاهای غیرکشاورزی و همچنین تولید این کالاها کاهش پیدا کند. به‌عنوان مثال، خشکسالی به تولیدات چوبی صنت مبل‌سازی خسارت وارد می‌کند، زیرا خشکسالی سبب آتش‌سوزی جنگل‌ها، تخریب حاصلخیزی جنگل، خسارت مستقیم به درختان، بیماری درختان و هجوم حشرات می‌شود. اثرات این پدیده با تخریب تفرجگاه‌ها، کم شدن درآمدهای مربوط به گردشگری و کم‌شدن فعالیت‌های تفریحی و خسارت به‌کارخانه‌های فروشنده لوازم تفریحی به صنعت گردشگری خسارت وارد می‌کند. تفرجگاه‌ها، پیست‌های اسکی، ماهیگیری و قایقرانی از جمله عوامل جذب گردشگر است که با وقوع خشکسالی، این عوامل تحت‌تاثیر افزایش دما و کاهش بارندگی و رواناب، جذابیت و پتانسیل خود را تا حدود زیادی از دست می‌دهند. همه این عوامل موجب کاهش جمعیت گردشگر در منطقه و در نتیجه از رونق افتادن زنجیره فعالیت‌های اقتصادی وابسته به آن می‌شود. به علت افزایش تقاضای انرژی و کاهش منابع در زمان خشکسالی‌ها، همچنین افزایش هزینه‌های صنعت انرژی، بحث انرژی در زمان خشکسالی یکی از مباحث چالش‌برانگیز است. خشکسالی علاوه بر تغییرات تولید ناخالص داخلی سبب تغییرات اشتغال در بخش‌های اقتصادی نیز می‌شود. یکی از مسائل اساسی اقتصاد ایران بیکاری و تبعات ناشی از آن است. با توجه به محوری بودن بخش کشاورزی در توسعه اقتصادی و اشتغال، مساله کاهش اشتغال و بیکاری دارای اهمیت زیادی است. در مجموع ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که وقوع خشکسالی ضعیف می‌تواند به معنی کاهش دسترسی به آب به میزان ۱۶درصد باشد و در شرایط خشکسالی شدید می‌تواند تا حدود ۵۰درصد افزایش یابد. در سطح بخش‌ها نیز مطابق انتظار بخش کشاورزی بالاترین کاهش تولید را نشان می‌دهد، به‌گونه‌ای‌که در خشکسالی شدید تا حدود ۴۰درصد کاهش تولید مورد انتظار است. در این میان اما به نظر می‌رسد بحث حائز اهمیت این باشد که چرا به رغم وقوع خشکسالی شدید و چندساله، کاهش تولید ناخالص داخلی بر مبنای محاسبات، محقق نشده است. به نظر می‌رسد تداوم استفاده از منابع آب زیرزمینی مانع از تحقق کاهش شدید تولید ناخالص شده است. به‌عنوان مثال، در دشت قزوین اضافه برداشت سالانه بیش از ۲۰۰میلیون مترمکعب بوده است. رقم متناظر در دشت رفسنجان بیش از ۲۵۰ میلیون مترمکعب برای سال ۸۲ ذکر شده است. این رقم برای کل کشور در سال ۸۶ برابر با ۸/ ۴ میلیارد مترمکعب ذکر شده است. بنابراین توصیه می‌شود زمینه کاهش مصرف آب با تدابیری مانند استفاده از کنتورهای هوشمند فراهم شود تا پیامدهای خشکسالی به نقطه غیرقابل برگشت نرسد. تاثیرپذیری استان‌ها از خشکسالی در تولید تا حدود زیادی به ترکیب تولید بخش‌ها بستگی دارد و مشاهده شده که استان‌های با سهم نسبی بالای بخش صنعت مانند تهران، خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد از خشکسالی آسیب کمتری می‌بینند. درحالی‌که این میزان برای استان فارس و کرمان که بخش کشاورزی در آنها سهم بالایی دارد، بسیار چشمگیرتراست

https://donya-e-eqtesad.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%B5%D9%86%D8%A7%DB%8C%D8%B9-%D8%BA%D8%B0%D8%A7%DB%8C%DB%8C-95/3611337-%D8%A7%D8%AB%D8%B1-%D8%A7%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%87-%D8%AB%D8%A7%D9%86%D9%88%DB%8C%D9%87-%D8%AE%D8%B4%DA%A9%D8%B3%D8%A7%D9%84%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%DA%A9%D8%B4%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%B2%DB%8C

خشکسالی از آنچه به نظر می‌آید، شدیدتر است

استان‌ها- ایرنا- هنوز فصل گرما نرسیده اما دمای هوا در بیشتر مناطق کشور تابستانی گرم را تداعی می‌کند، همین افزایش دما در کنار کمبود بارندگی از ابتدای سال جاری آبی و زراعی موجب شده تا سایه خشکسالی در کشورمان پهن‌تر شود.

خبرهای مراکز استانی ایرنا از وضعیت بارش و گرمای زودهنگام حکایت از آن دارد که تابستانی کم آب پیش رو داریم، مطالبی که هر روز پررنگ تر و برجسته تر خودنمایی کرده و موضوع همه آنها مشترک است: آب... یا به واقع کم‌آبی.

ورود آب به سدهای خراسان رضوی ۱۰۰ برابر کاهش یافت، مدیر آبفا: پاوه با تنش آبی مواجه است، گذر از خشکسالی تابستان امسال، نیازمند مشارکت همه مردم گلستان است،  کاهش ۲۸ درصدی بارندگی مزارع دیم جوانرود را تهدید می‌کند،  ۵۸ درصد ظرفیت سدهای خوزستان خالی است، کاهش کم سابقه بارندگی‌ها و بیم بازگشت ریزگردها به قزوین، ...

این مطالب تنها چند نمونه از انبوه خبرهایی است که با هر بار مرور آنها، لایه‌های بیشتری از یک بحران دیده می‌شود، بحرانی به نام خشکسالی که تا چندی پیش چندان قریب و جدی به نظر نمی‌آمد.

خشکسالی چیست؟

خشکسالی بر اساس تعریف مرکز ملی پایش و هشدار خشکسالی، یکی از پدیده‌های هواشناختی، طبیعی و جدایی ناپذیر از شرایط اقلیمی در کشورهای واقع در عرض‌های جنب حاره‌ای مانند ایران است، این دوره کم‌آبی که اتفاقات و پیامدهای مختلفی به همراه دارد، ممکن است از چند ماه تا چندین سال طول بکشد.

تاثیرات خشکسالی در هر منطقه خاص و متفاوت شرایط اقلیمی آن منطقه است و مدت آشکار شدن آسیب‌های آن نیز ممکن است در مناطق مختلف، تفاوت داشته باشد، اما آنچه مشهود است آسیب‌های جدی آن بر روند طبیعی فعالیت‌های انسانی، حیات گیاهی و زندگی جانوری و همچنین تاثیر آن بر حوزه کشاورزی، صنعت، اقتصادی، اجتماعی و میزان آب‌های سطحی و زیرزمینی است.

در این میان گفته می شود که تغییرات اقلیمی به خصوص در میزان پراکنش و نوع بارش، خشکسالی و وقوع حوادث طبیعی در سراسر جهان را تشدید کرده است.

خشکسالی در استان‌ها

 آنچه از استان های مختلف دریافت می شود، اخبار متفاوتی از پیامدهای ریز و درشت کم آبی و خشکسالی است، مشکلاتی که به مناطق گرمسیری جنوب و مرکز کشور محدود نمانده و خطه سرسبز شمالی و همچنین مناطق کوهستانی و نیمه مرطوب را هم درگیر کرده است.

براساس آمار رسمی، میزان بارندگی در کشور در سال زراعی جاری نسبت به سال گذشته ۵۲.۶ درصد کاهش داشته است، در لرستان میزان بارش از ابتدای سال زراعی‌جاری تاکنون ۳۴۲ میلی‌متر بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۴۰ درصد و نسبت به آمار بلندمدت ۳۳ درصد کاهش دارد.

زینب اکبری معاون توسعه و پیش‌بینی هواشناسی لرستان با بیان این که براساس شرایط نقشه‌های هواشناسی  لرستان در سال جاری با خشکسالی روبروست، می گوید: بارش کم ، بالا بودن میانگین دما نسبت به مقدار نرمال، افزایش میزان تبخیر سطحی آب، کاهش بارش برف در مقایسه با میانگین بلندمدت و کاهش رطوبت خاک، سبب تشدید شرایط کم آبی در سال زراعی جاری شده است.

کم آبی شاید برای مردم سیستان و بلوچستان ناآشنا و غریب نباشد، اما هم اکنون ساکنان بیشتر از  ۱۰۰ روستای بخش مرکزی شهرستان خاش با تنش شدید کم‌آبی و خشکسالی روبرو هستند و  کمبود شدید بارش موجب خشک شدن بندهای خاکی، چاه‌ها و کاهش آب سفره‌های زیرزمینی در این منطقه شده است. 

به گفته عیدمحمدقلندرزهی بخشدار مرکزی خاش، تلف شدن دام‌های مردم و آسیب دیدن فعالیت‌های کشاورزی از دیگر آثار مخرب خشکسالی در این بخش است.

برای مقابله با تاثیرات خشکسالی در خاش، تلاش‌ها و پیگیری‌های زیادی صورت گرفته و در کنار اجرای پروژه‌های آبرسانی، از ماه‌های قبل تاکنون کار آبرسانی سیار در برخی نقاط روستایی و عشایری انجام می‌شود. 

در کهگیلویه و بویراحمد، رئیس جهاد کشاورزی کهگیلویه می گوید : باتوجه به کمبود نزولات آسمانی و بروز خشکسالی در سال زراعی جاری، پیش بینی می شود ۷۰ درصد مزارع کشاورزی قابلیت برداشت نداشته باشند.

به بیان حکمت الله نریمانی، در سال زراعی جاری ۳۱ هزار هکتار گندم زیر کشت رفته که به علت خشکسالی درصد زیادی قابل برداشت نیست.

اما در خراسان شمالی، میانگین بارش سالانه  ۲۶۰ میلیمتر است و این میزان به نسبت سال های قبل کاهش زیادی داشته که در سال های اخیر بی سابقه است

اکنون حدود ۵۹ درصد از پهنه این استان ۲۸ هزار کیلومتر مربعی واقع در شمال شرق کشور درگیر خشکسالی و تحت تاثیر این پدیده است. 

منابع آبی سفره‌های زیرزمینی هشت دشت خراسان شمالی  امسال به علت کاهش نزولات جوی و برداشت بی‌رویه آب در شرایط ممنوعه و بحرانی قرار گرفته اند. 

در همین حال کاهش نزولات جوی در سال زراعی جاری بیش از ۱۵ درصد اراضی کشاورزی این خطه را با تنش رطوبتی مواجه کرده است.

از سوی دیگر، بنا بر اعلام  معاون بهره‌برداری و توسعه آب شرکت آب و فاضلاب خراسان شمالی، کاهش ۵۴ درصدی باران در سال آبی جاری که کاهش ۴۵ درصدی میزان آبگیری سدهای استان خراسان شمالی را نیز به همراه داشت، در نخستین ماه بهاری ۲۶۵ روستای این استان را با جمعیت ۱۷۰ هزار نفری برای مصارف غیرشرب با تنش آبی مواجه کرد.

وی اجرای طرح پویش الف_ ب_ ایران وزارت نیرو، را در مقابله با تنش آبی وتامین آب روستاهای استان خراسان شمالی موثر می داند.

استاندار چهارمحال و بختیاری هم اعلام کرده است که با کاهش بارش ها و تداوم خشکسالی، بخشی از شهرها و روستاهای این استان با تامین آب مشکل دارند. 

اقبال عباسی تاکید دارد که هم‌اکنون یک‌ششم شهرهای استان به‌ ویژه بروجن، گندمان، بلداجی و سفیددشت در شهرستان بروجن مشکل آب آشامیدنی دارد.

امسال همچنین میانگین بارش در استان خراسان رضوی در فروردین ماه هفت میلیمتر گزارش شد که این میزان در سال گذشته ۱۲۷ و در دوره آماری ۴۰ میلیمتر بوده است.

بر این اساس، معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری خراسان رضوی می گوید: اجرای سند سازگاری با شرایط کم آبی خراسان رضوی باید در اولویت کاری دستگاه های اجرایی مرتبط باشد.

سید کمال الدین میرجعفریان تاکید دارد: این سند، نقشه راه مدیریت آب استان است که باید اجرای تمام آن در دستور کار دستگاه های اجرایی متولی به خصوص در زمینه تامین و تخصیص آب قرار گیرد.

خشکسالی و کاهش آب سدها

در همین ارتباط، قاسم دشتکی استاندار خوزستان چندی پیش  ضمن ابراز نگرانی از وضعیت منابع آبی این استان به علت کاهش بارش‌ به ویژه در چند ماه اخیر، گفت: آورد رودخانه‌ها و سدهای استان نسبت به سال گذشته در حدود ۳۰ درصد و نسبت به دوره بلند مدت حدود  ۳۶ درصد کاهش داشته است که با این وضعیت خوزستان وارد تنش آبی خواهد شد.

کاهش بارندگی‌ها رودخانه کرخه را هم وارد دوره دیگری از خشکسالی کرده و با کاهش چشمگیر حجم آب پشت سد کرخه، تولید برق در نیروگاه این سد افت کرده است. 

 مدیر روابط عمومی سد کرخه می گوید: تراز فعلی سد کرخه ۱۹۹.۷۲ متر است که اگر از ۱۸۶ متر پایین‌تر رود، واحدهای نیروگاهی این سد از مدار خارج می شوند.

به گفته یونس قادری، تراز آب سد کرخه در روز دوشنبه ۳۰ فروردین ماه نسبت به مدت زمان مشابه پارسال ۱۴ متر کاهش داشت.

در هرمزگان هم ذخایر آبی سدها به دلیل کاهش بارندگی در سال زراعی جاری افت شدید داشته و آب برخی از سدهای استان هم اکنون رو به پایان است.

این خبر را جمشید عیدانی سرپرست شرکت آب منطقه ای استان اعلام می کند و با تاکید بر صرفه جویی هر چه بیشتر مردم در مصرف آب به ویژه در تابستان امسال، می افزاید: در زمان حاضر آب سد شمیل و نیان و سد استقلال میناب که از مهمترین منابع تامین آب استان هستند، به ترتیب به ۱۵ و ۳۵ درصد ظرفیت رسیده و با توجه به این شرایط و به منظور پیشگیری از افت فشار و جیره بندی آن در روزهای پیش رو، بر صرفه جویی هر چه بیشتر تاکید داریم.

خط سرسبز شمال کشور هم از خشکسالی در امان نمانده است، به طوری که به گزارش آب منطقه ای مازندران، آب پشت ۲ سد مهم و بزرگ استان یعنی سد شهید رجایی در ساری و سد البرز در سوادکوه در نیمه نخست سال زراعی جاری به ترتیب ۱۶ و ۱۰ درصد کمتر از نیمه نخست سال زراعی قبل بود. آبگیری سایر سدها و  آببندان های مازندران که تعدادشان به حدود ۹۰۰ قطعه می رسد ، وضعیت مشابهی را نشان می دهد.

استاندار مازندران هم امروز نسبت به بروز بحران کم آبی در استان هشدار داد و گفت : سالی کم باران در پیش است و همه باید مساله بحران آبی و مدیریت منابع آب را جدی بگیریم.

اما در کرمانشاه، کاهش ۳۰ درصدی بارش باران و کاهش ورودی آب پشت سدها باعث شده تا آب ذخیره شده پشت سدها نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱۰ درصد کمتر شود. 

البته تاثیر کاهش بارندگی‌ها بر کاهش مخازن آب زیرزمینی و جریان‌های آب سطحی استان هم نباید از نظر دور بماند که شرایطی نگران کننده است. 

بهرام درویشی مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کرمانشاه با اشاره به اینکه امسال با خشکسالی شدید دست و پنجه نرم می کنیم، معتقد است: بیشترین میزان مصرف آب مربوط به بخش کشاورزی است و برای صرفه جویی در مصرف آب، کاشت هر گونه محصول آب بر در سطح استان ممنوع خواهد شد.

درویشی با تاکید بر اینکه امسال صرفه جویی در مصرف آب باید با جدیت از سوی مردم رعایت شود، از کسری مخازن استان هم خبر می دهد و می گوید: متوسط کسری مخازن آب زیرزمینی استان در حدود ۲۰ سال اخیر سالانه ۴۴ میلیون مترمکعب بوده و بر اساس این برنامه همچنین تا انتهای برنامه هفتم توسعه باید صرفه جویی ۲۵۴ میلیون مترمکعبی در منابع آبی استان صورت بگیرد که سهم هر بخش از جمله بخش کشاورزی، آب منطقه‌ای، آب و فاضلاب و حوزه صنعت مشخص است.

خشکسالی و آسیب به محیط زیست

در خراسان رضوی، شهرستان گناباد سالهای قبل درگیر تبعات تغییرات اقلیمی بود و هم اینک گرفتار خشکسالی مزمن و کمبود شدید منابع آبی است ؛ برخاستن ریزگردها و وزش بادهای شدید از پیامدهای تغییرات اقلیمی در این منطقه است.

این شهرستان به خاطر نوع اقلیم و موقعیت جغرافیایی با پیامدهای جدی تر پدیده خشکسالی دست به گریبان است بطوری که این وضعیت بر افزایش مهاجرت از مناطق روستایی به شهر گناباد و از این شهرستان به سایر نقاط استان خراسان رضوی تاثیر زیادی داشته است.

داریوش شیبانی رییس اداره هواشناسی گناباد سال زراعی جاری را خشک ترین دوره تجربه شده این شهرستان در سه دهه اخیر می داند و می گوید: از مهرماه پارسال تاکنون تنها ۳۰ میلیمتر باران در این شهرستان باریده که در مقایسه با مدت مشابه پارسال ۷۳ درصد کمتر شده است. 

همچنین به بیان رییس اداره محیط زیست گناباد، کمبود شدید بارندگی و کمبود منابع آبی بیش از ۸۰ درصد به محیط زیست این شهرستان خسارت وارد کرده و میزان علوفه در مراتع و عرصه های زیست محیطی را حدود ۱۰۰ درصد کاهش داده است.

محمد یوسف نژاد می گوید: به دلیل خشکسالی برخی از مراتع و چشمه های آب مناطق حفاظت شده مانند «هنگام» و «هلالی» این شهرستان به طور کامل خشک شده و یا از بین رفته است.

خشکسالی و رقابت بر سر آب 

مراتع شهرستان خلخال در اردبیل  به خاطر کاهش قابل توجه بارندگی‌ها در فروردین ماه امسال در معرض خطرخشکسالی وکاهش پوشش گیاهی قرار دارد.

صادق پورمحمد رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری خلخال می گوید: با کاهش بارندگی‌ها، تولید علوفه در سطح مراتع وچراگاه های طبیعی این شهرستان به میزان ۷۰ درصد کاهش یافته و با ادامه روند کاهش نزولات آسمانی وقوع خشکسالی در سطح مراتع و از بین رفتن کامل  پوشش گیاهی در منطقه دور از انتظار نیست که در چنین شرایطی، احتمال اختلاف و درگیری بین دامداران در فصل چرای دام افزایش می‌ یابد. 

به گفته پورمحمد، اقلیم فصلی خلخال که در سالیان گذشته مرطوب و نیمه‌مرطوب بود به سبب بارش کم امسال در حال تبدیل از نیمه‌ مرطوب به نیمه‌خشک بوده و در مرز ورود به آن است و کمبود باران و برف مدت زمان خشکسالی در این شهرستان را از چهار ماه خشکی به بیشتر افزایش داده است.

تبخیر و روند صعودی دما و افزایش وزش بادهای گرم جنوبی موسوم به گرمیج که ابتدای اسفند ماه سال گذشته آغاز شد و در طول فروردین ماه امسال ادامه داشت، در روند خشکسالی خلخال تاثیرگذار بوده است .

خشکسالی و مشکلات دامداران و عشایر 

 عشایر تنها ۱.۵ درصد از کل جمعیت ایران را تشکیل می‌دهند اما تولید ۲۵ درصد مواد پروتیینی به ویژه گوشت قرمز، محصولات لبنی و همچنین ساخت و تولید ۴۰ درصد صنایع دستی کشور حاصل فعالیت این قشر است.  عشایر ایران ۲۸ درصد جمعیت دام سبک کشور را در اختیار دارند.

پدیده خشکسالی به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر دامپروری اثر می‌گذارد و عمده اثرات مستقیم خشکسالی و تضعیف شدید پوشش گیاهی مراتع با کمبود و افزایش قیمت علوفه و تاثیر آن بر سلامت دام سبک بروز می‌ کند که این امر آثاری منفی بر تولید مثل دام مولد و ارزش اقتصادی کل دامپروری دارد.

در همین حال، خشکسالی سال زراعی ۱۴۰۰-۱۳۹۹، کاهش بارندگی و افزایش گرما موجب شده پوشش گیاهی در مراتع کشور بسیار ضعیف باشد و از این رو مهم  است که کوچ زود هنگام و چرای زودرس دام عشایر در مناطق ییلاقی انجام نشود.

به واقع، به ازای کاهش یک میلیمتر بارندگی، هشت دهم کیلوگرم تولید گیاهان مرتعی کاهش می‌یابد؛ موضوعی که در چهارمحال و بختیاری  باعث شده میزان تولید علوفه در مراتع قشلاقی کاهش یابد و در نتیجه طرح مدیریت چرای دام در ۲۴۵ هزار هکتار از مراتع ییلاقی استان به اجرا درآمده است.

به گفته  فرامرز مردانی رییس مرتع اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری،به دلیل بروز خشکسالی و تبدیل مراتع درجه یک به درجه دو، تمام مراتع ییلاقی استان امسال از ۱۰ اردیبهشت‌ماه آماده ورود دام است.

 رییس سازمان امور عشایر ایران اعلام کرده است که توزیع علوفه دستی برای تغذیه دام ها  در مسیر کوچ و در میان‌بندها که مکان اطراق دام عشایر است،و همچنین ارائه سایر خدمات آبرسانی، بهداشتی، ترویجی، آموزشی و  تسهیلات ارزان از طریق تشکل ها به عنوان راهکاری در شرایط فعلی آب و هوایی مد نظر قرار گرفته است. 

معاون اول رییس‌جمهوری نیز اخیرا بر ضرورت مدیریت دقیق منابع آب در سال جاری تأکید کرد و از وزارت نیرو خواست برنامه‌ریزی‌های لازم را انجام دهد تا مردم در فصل تابستان با مشکل آب شرب مواجه نشوند.

وزارت نیرو چندی قبل به تمامی شرکت های آب و برق در سراسر کشور  ابلاغ کرد که با توجه به محدودیت تولید برق نیروگاه های برق آبی و تداوم آن در ماه های آینده ،  میزان مصرف خود را به ۵۰ درصد ماه‌های مشابه در سال گذشته برسانند.

براین اساس، استفاده از کولرگازی در مناطق عادی غیرگرمسیری برای همه زیر مجموعه‌های وزارت نیرو و صنعت برق ممنوع است، اقدامی که در راستای تشویق سایر دستگاه های اجرایی سراسر کشور به رعایت جدی مدیریت مصرف آب و برق انجام شده است. 

www.irna.ir/news/84306876/

اثر اولیه و ثانویه خشکسالی بر کشاورزی

دنیای‌اقتصاد: ایران به علت واقع شدن در کمربند خشک جهان و نوسان قابل‌توجه بارش، در طول ادوار گذشته کم و بیش با پدیده خشکسالی‌های متناوب مواجه بوده است. ۷۳درصد ایران در آب و هوای خشک قرار گرفته و متوسط بارندگی سالانه آن بسیار کمتر از آسیا و جهان است؛ بنابراین یکی از مهم‌ترین چالش‌های توسعه ایران در دهه‌های آینده، کمیابی آب خواهد بود. ایران در بین ۱۱۶ کشور، از نظر بحران آبی در رده ۱۴ قرار دارد که نشان‌دهنده وضعیت نامناسب منابع آب است.

 این درحالی است که بخش اعظم تولیدات کشاورزی کشور متکی به استفاده از آب است؛ به‌طوری‌که آب را می‌توان از مهم‌ترین نهاده‌ها در تولید کشاورزی ایران نام برد. اتکای بالا به منابع آب باعث شده است تا وقوع خشکسالی‌های متناوب با پیامدهای جبران‌ناپذیری همراه شود. خشکسالی با دیگر فجایع طبیعی از قبیل سیل، زلزله و توفان از چندجهت متفاوت است: نخست اینکه تاثیر خشکسالی به تدریج و در یک دوره زمانی نسبتا طولانی ظاهر می‌شود. دوم اینکه خسارت و اثرات ناشی از خشکسالی فاقد ساختار مشخص بوده و نسبت به‌خسارات حاصل از دیگر فجایع طبیعی، منطقه جغرافیایی وسیع‌تری را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. سوم اینکه نبود یک تعریف دقیق و قابل قبول جهانی از خشکسالی به پیچیدگی و سردرگمی در مورد وجود یا نبود این پدیده و درجه شدت آن در صورت وجود، افزوده است. اثرات بلایای طبیعی از جمله خشکسالی می‌تواند به دو اثر مستقیم و غیرمستقیم تقسیم شود. در جوامعی که اقتصادشان مبتنی بر کشاورزی است، اثرات غیرمستقیم خشکسالی به‌دلیل کاهش سطح زیرکشت و عملکرد محصولات، در قالب کاهش تولید مواد غذایی بروز می‌کند. کاهش میزان اشتغال و سطح درآمد از جمله اثرات مستقیم خشکسالی در این گونه جوامع است که عمده‌ترین دلیل آن کاهش سطح زیرکشت، کاهش عملیات داشت (آبیاری) و برداشت است. کاهش تولید مواد غذایی به‌صورت غیرطبیعی منجر به افزایش قیمت مواد غذایی و عدم دسترسی به شغل مناسب شده و موجب کاهش دسترسی مردم روستایی به غذا می‌شود. بروز این‌گونه مشکلات به‌خصوص در کشاورزان خرده‌پا و کارگران بدون زمین، نمود بیشتری دارد. به‌طور کلی، مطالعات نشان می‌دهد خشکسالی دارای اثر مستقیم در سطح حوزه کشاورزی است و پیامدهای آن در قالب کاهش تولید کشاورزی رخ می‌دهد، اما به‌صورت غیرمستقیم بر کل اقتصاد نیز اثرگذار است و کاهش تولید اقتصادی را موجب می‌شود. براساس یافته‌های مطالعات پیشین، میزان اثرگذاری خشکسالی بر کل اقتصاد به میزان ارتباط و سهم فعالیت‌های کشاورزی در کل اقتصاد بستگی دارد. درحال‌حاضر خشکسالی و اثرات آن بر تولیدات کشاورزی و توسعه اقتصادی یکی از نگرانی‌های عمده جهانی محسوب می‌شود. هرچند امکان جلوگیری از وقوع پدیده خشکسالی وجود ندارد، اما می‌توان با انجام سیاست‌ها و اقدامات موثر از اثرات این پدیده کاست. در گزارشی که فصلنامه اقتصاد کشاورزی و توسعه در مورد پیامدهای ملی و منطقه‌ای خشکسالی در حوزه تولید و اشتغال منتشر کرده، این نکته مورد بررسی قرار گرفته که به منظور بررسی اثرات شوک خشکسالی بر متغیرهای اقتصادی نیاز به سناریوسازی است. یکی از اقدام‌های مهم و اساسی در مطالعات خشکسالی در هر منطقه، تعیین شاخص‌هایی است که بتوان بر اساس‌شان میزان، شدت و تداوم خشکسالی را در یک منطقه ارزیابی کرد. با استفاده از آمار بارندگی می‌توان شاخص خشکسالی را محاسبه کرد و سال‌های نرمال، خشکسالی ضعیف، متوسط و شدید را شناسایی کرد. از میان شاخص‌های متعدد خشکسالی که در واقع بیان‌کننده حدود طبیعی خشکسالی‌های رخ داده هستند و امکان ارزیابی آنها را در مقیاس مختلف زمانی و مکانی ممکن می‌سازند، می‌توان شاخص بارش استاندارد، شاخص درصد بارش نرمال، شاخص دهک‌ها و شاخص شدت خشکسالی پالمر را نام برد. در این مطالعه برای سناریوسازی از شاخص بارش استاندارد استفاده شد. شاخص بارش استاندارد شاخصی است که براساس احتمال بارش، برای بازه‌های زمانی مختلف محاسبه می‌شود و جهت دادن هشدار اولیه و کمک به ارزیابی شدت خشکسالی و تعیین اثرات آن بر منابع آب قابل دسترس به‌کار می‌رود. این شاخص به علت ساده بودن محاسبات، استفاده از داده‌های قابل دسترس بارندگی، قابلیت محاسبه برای مقیاس زمانی دلخواه و قابلیت بسیار زیاد در مقایسه مکانی، به‌عنوان مناسب‌ترین شاخص برای بررسی خشکسالی شناخته می‌شود. محاسبه شاخص بارش استاندارد نشان داده تا قبل از دهه ۸۰ و در فاصله سال‌های ۸۰-۱۳۵۰، ایران تنها یک خشکسالی بحرانی و شدید را تجربه کرده است (خشکسالی ۷۸-۱۳۷۷). اما با آغاز دهه ۸۰، شاهد افزایش وقوع، شدت و گستره خشکسالی بوده است. شدت خشکسالی‌های اخیر به حدی بوده که بسیاری از تخریب‌های ناشی از این پدیده همچنان به‌گونه‌ای جبران‌ناپذیر باقی‌مانده و خسارات سنگینی بر پیکره جوامع روستایی وارد کرده است. این خشکسالی شدیدترین خشکسالی در ۴۰سال اخیر ارزیابی شده است.

در این میان، بخش کشاورزی تحت‌تاثیر عوامل متعددی قرار می‌گیرد که شرایط مختلف اقلیمی و پدیده‌های گوناگون جوی را می‌توان به‌عنوان یکی از این عوامل نام برد، به‌گونه‌ای که با تغییر این عوامل، تولید این بخش تا حدود زیادی دستخوش تغییر می‌شود. خشکسالی نه‌تنها بر بخش کشاورزی، بلکه بر بخش‌های غیرکشاورزی مانند صنعت، ساختمان و خدمات نیز اثر دارد. برخی از کالاهای تولید شده در بخش کشاورزی، مواد اولیه برای بخش‌های غیرکشاورزی و به‌ویژه صنایع وابسته به کشاورزی است؛ بنابراین با وقوع خشکسالی و کاهش تولیدات کشاورزی، انتظار می‌رود تولیدات غیرکشاورزی نیز کاهش یابد و به‌دلیل تورم ناشی از خشکسالی در کالاهای کشاورزی که مواد اولیه برای صنایع وابسته به کشاورزی هستند، تولید در این صنایع کاهش یابد و بنابراین تقاضا برای کالاهای غیرکشاورزی و همچنین تولید این کالاها کاهش پیدا کند. به‌عنوان مثال، خشکسالی به تولیدات چوبی صنت مبل‌سازی خسارت وارد می‌کند، زیرا خشکسالی سبب آتش‌سوزی جنگل‌ها، تخریب حاصلخیزی جنگل، خسارت مستقیم به درختان، بیماری درختان و هجوم حشرات می‌شود. اثرات این پدیده با تخریب تفرجگاه‌ها، کم شدن درآمدهای مربوط به گردشگری و کم‌شدن فعالیت‌های تفریحی و خسارت به‌کارخانه‌های فروشنده لوازم تفریحی به صنعت گردشگری خسارت وارد می‌کند. تفرجگاه‌ها، پیست‌های اسکی، ماهیگیری و قایقرانی از جمله عوامل جذب گردشگر است که با وقوع خشکسالی، این عوامل تحت‌تاثیر افزایش دما و کاهش بارندگی و رواناب، جذابیت و پتانسیل خود را تا حدود زیادی از دست می‌دهند. همه این عوامل موجب کاهش جمعیت گردشگر در منطقه و در نتیجه از رونق افتادن زنجیره فعالیت‌های اقتصادی وابسته به آن می‌شود. به علت افزایش تقاضای انرژی و کاهش منابع در زمان خشکسالی‌ها، همچنین افزایش هزینه‌های صنعت انرژی، بحث انرژی در زمان خشکسالی یکی از مباحث چالش‌برانگیز است. خشکسالی علاوه بر تغییرات تولید ناخالص داخلی سبب تغییرات اشتغال در بخش‌های اقتصادی نیز می‌شود. یکی از مسائل اساسی اقتصاد ایران بیکاری و تبعات ناشی از آن است. با توجه به محوری بودن بخش کشاورزی در توسعه اقتصادی و اشتغال، مساله کاهش اشتغال و بیکاری دارای اهمیت زیادی است. در مجموع ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که وقوع خشکسالی ضعیف می‌تواند به معنی کاهش دسترسی به آب به میزان ۱۶درصد باشد و در شرایط خشکسالی شدید می‌تواند تا حدود ۵۰درصد افزایش یابد. در سطح بخش‌ها نیز مطابق انتظار بخش کشاورزی بالاترین کاهش تولید را نشان می‌دهد، به‌گونه‌ای‌که در خشکسالی شدید تا حدود ۴۰درصد کاهش تولید مورد انتظار است. در این میان اما به نظر می‌رسد بحث حائز اهمیت این باشد که چرا به رغم وقوع خشکسالی شدید و چندساله، کاهش تولید ناخالص داخلی بر مبنای محاسبات، محقق نشده است. به نظر می‌رسد تداوم استفاده از منابع آب زیرزمینی مانع از تحقق کاهش شدید تولید ناخالص شده است. به‌عنوان مثال، در دشت قزوین اضافه برداشت سالانه بیش از ۲۰۰میلیون مترمکعب بوده است. رقم متناظر در دشت رفسنجان بیش از ۲۵۰ میلیون مترمکعب برای سال ۸۲ ذکر شده است. این رقم برای کل کشور در سال ۸۶ برابر با ۸/ ۴ میلیارد مترمکعب ذکر شده است. بنابراین توصیه می‌شود زمینه کاهش مصرف آب با تدابیری مانند استفاده از کنتورهای هوشمند فراهم شود تا پیامدهای خشکسالی به نقطه غیرقابل برگشت نرسد. تاثیرپذیری استان‌ها از خشکسالی در تولید تا حدود زیادی به ترکیب تولید بخش‌ها بستگی دارد و مشاهده شده که استان‌های با سهم نسبی بالای بخش صنعت مانند تهران، خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد از خشکسالی آسیب کمتری می‌بینند. درحالی‌که این میزان برای استان فارس و کرمان که بخش کشاورزی در آنها سهم بالایی دارد، بسیار چشمگیرتر است.

https://donya-e-eqtesad.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%B5%D9%86%D8%A7%DB%8C%D8%B9-%D8%BA%D8%B0%D8%A7%DB%8C%DB%8C-95/3611337-%D8%A7%D8%AB%D8%B1-%D8%A7%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%87-%D8%AB%D8%A7%D9%86%D9%88%DB%8C%D9%87-%D8%AE%D8%B4%DA%A9%D8%B3%D8%A7%D9%84%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%DA%A9%D8%B4%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%B2%DB%8C

دنیای‌اقتصاد: ایران به علت واقع شدن در کمربند خشک جهان و نوسان قابل‌توجه بارش، در طول ادوار گذشته کم و بیش با پدیده خشکسالی‌های متناوب مواجه بوده است. ۷۳درصد ایران در آب و هوای خشک قرار گرفته و متوسط بارندگی سالانه آن بسیار کمتر از آسیا و جهان است؛ بنابراین یکی از مهم‌ترین چالش‌های توسعه ایران در دهه‌های آینده، کمیابی آب خواهد بود. ایران در بین ۱۱۶ کشور، از نظر بحران آبی در رده ۱۴ قرار دارد که نشان‌دهنده وضعیت نامناسب منابع آب است.

 این درحالی است که بخش اعظم تولیدات کشاورزی کشور متکی به استفاده از آب است؛ به‌طوری‌که آب را می‌توان از مهم‌ترین نهاده‌ها در تولید کشاورزی ایران نام برد. اتکای بالا به منابع آب باعث شده است تا وقوع خشکسالی‌های متناوب با پیامدهای جبران‌ناپذیری همراه شود. خشکسالی با دیگر فجایع طبیعی از قبیل سیل، زلزله و توفان از چندجهت متفاوت است: نخست اینکه تاثیر خشکسالی به تدریج و در یک دوره زمانی نسبتا طولانی ظاهر می‌شود. دوم اینکه خسارت و اثرات ناشی از خشکسالی فاقد ساختار مشخص بوده و نسبت به‌خسارات حاصل از دیگر فجایع طبیعی، منطقه جغرافیایی وسیع‌تری را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. سوم اینکه نبود یک تعریف دقیق و قابل قبول جهانی از خشکسالی به پیچیدگی و سردرگمی در مورد وجود یا نبود این پدیده و درجه شدت آن در صورت وجود، افزوده است. اثرات بلایای طبیعی از جمله خشکسالی می‌تواند به دو اثر مستقیم و غیرمستقیم تقسیم شود. در جوامعی که اقتصادشان مبتنی بر کشاورزی است، اثرات غیرمستقیم خشکسالی به‌دلیل کاهش سطح زیرکشت و عملکرد محصولات، در قالب کاهش تولید مواد غذایی بروز می‌کند. کاهش میزان اشتغال و سطح درآمد از جمله اثرات مستقیم خشکسالی در این گونه جوامع است که عمده‌ترین دلیل آن کاهش سطح زیرکشت، کاهش عملیات داشت (آبیاری) و برداشت است. کاهش تولید مواد غذایی به‌صورت غیرطبیعی منجر به افزایش قیمت مواد غذایی و عدم دسترسی به شغل مناسب شده و موجب کاهش دسترسی مردم روستایی به غذا می‌شود. بروز این‌گونه مشکلات به‌خصوص در کشاورزان خرده‌پا و کارگران بدون زمین، نمود بیشتری دارد. به‌طور کلی، مطالعات نشان می‌دهد خشکسالی دارای اثر مستقیم در سطح حوزه کشاورزی است و پیامدهای آن در قالب کاهش تولید کشاورزی رخ می‌دهد، اما به‌صورت غیرمستقیم بر کل اقتصاد نیز اثرگذار است و کاهش تولید اقتصادی را موجب می‌شود. براساس یافته‌های مطالعات پیشین، میزان اثرگذاری خشکسالی بر کل اقتصاد به میزان ارتباط و سهم فعالیت‌های کشاورزی در کل اقتصاد بستگی دارد. درحال‌حاضر خشکسالی و اثرات آن بر تولیدات کشاورزی و توسعه اقتصادی یکی از نگرانی‌های عمده جهانی محسوب می‌شود. هرچند امکان جلوگیری از وقوع پدیده خشکسالی وجود ندارد، اما می‌توان با انجام سیاست‌ها و اقدامات موثر از اثرات این پدیده کاست. در گزارشی که فصلنامه اقتصاد کشاورزی و توسعه در مورد پیامدهای ملی و منطقه‌ای خشکسالی در حوزه تولید و اشتغال منتشر کرده، این نکته مورد بررسی قرار گرفته که به منظور بررسی اثرات شوک خشکسالی بر متغیرهای اقتصادی نیاز به سناریوسازی است. یکی از اقدام‌های مهم و اساسی در مطالعات خشکسالی در هر منطقه، تعیین شاخص‌هایی است که بتوان بر اساس‌شان میزان، شدت و تداوم خشکسالی را در یک منطقه ارزیابی کرد. با استفاده از آمار بارندگی می‌توان شاخص خشکسالی را محاسبه کرد و سال‌های نرمال، خشکسالی ضعیف، متوسط و شدید را شناسایی کرد. از میان شاخص‌های متعدد خشکسالی که در واقع بیان‌کننده حدود طبیعی خشکسالی‌های رخ داده هستند و امکان ارزیابی آنها را در مقیاس مختلف زمانی و مکانی ممکن می‌سازند، می‌توان شاخص بارش استاندارد، شاخص درصد بارش نرمال، شاخص دهک‌ها و شاخص شدت خشکسالی پالمر را نام برد. در این مطالعه برای سناریوسازی از شاخص بارش استاندارد استفاده شد. شاخص بارش استاندارد شاخصی است که براساس احتمال بارش، برای بازه‌های زمانی مختلف محاسبه می‌شود و جهت دادن هشدار اولیه و کمک به ارزیابی شدت خشکسالی و تعیین اثرات آن بر منابع آب قابل دسترس به‌کار می‌رود. این شاخص به علت ساده بودن محاسبات، استفاده از داده‌های قابل دسترس بارندگی، قابلیت محاسبه برای مقیاس زمانی دلخواه و قابلیت بسیار زیاد در مقایسه مکانی، به‌عنوان مناسب‌ترین شاخص برای بررسی خشکسالی شناخته می‌شود. محاسبه شاخص بارش استاندارد نشان داده تا قبل از دهه ۸۰ و در فاصله سال‌های ۸۰-۱۳۵۰، ایران تنها یک خشکسالی بحرانی و شدید را تجربه کرده است (خشکسالی ۷۸-۱۳۷۷). اما با آغاز دهه ۸۰، شاهد افزایش وقوع، شدت و گستره خشکسالی بوده است. شدت خشکسالی‌های اخیر به حدی بوده که بسیاری از تخریب‌های ناشی از این پدیده همچنان به‌گونه‌ای جبران‌ناپذیر باقی‌مانده و خسارات سنگینی بر پیکره جوامع روستایی وارد کرده است. این خشکسالی شدیدترین خشکسالی در ۴۰سال اخیر ارزیابی شده است.

در این میان، بخش کشاورزی تحت‌تاثیر عوامل متعددی قرار می‌گیرد که شرایط مختلف اقلیمی و پدیده‌های گوناگون جوی را می‌توان به‌عنوان یکی از این عوامل نام برد، به‌گونه‌ای که با تغییر این عوامل، تولید این بخش تا حدود زیادی دستخوش تغییر می‌شود. خشکسالی نه‌تنها بر بخش کشاورزی، بلکه بر بخش‌های غیرکشاورزی مانند صنعت، ساختمان و خدمات نیز اثر دارد. برخی از کالاهای تولید شده در بخش کشاورزی، مواد اولیه برای بخش‌های غیرکشاورزی و به‌ویژه صنایع وابسته به کشاورزی است؛ بنابراین با وقوع خشکسالی و کاهش تولیدات کشاورزی، انتظار می‌رود تولیدات غیرکشاورزی نیز کاهش یابد و به‌دلیل تورم ناشی از خشکسالی در کالاهای کشاورزی که مواد اولیه برای صنایع وابسته به کشاورزی هستند، تولید در این صنایع کاهش یابد و بنابراین تقاضا برای کالاهای غیرکشاورزی و همچنین تولید این کالاها کاهش پیدا کند. به‌عنوان مثال، خشکسالی به تولیدات چوبی صنت مبل‌سازی خسارت وارد می‌کند، زیرا خشکسالی سبب آتش‌سوزی جنگل‌ها، تخریب حاصلخیزی جنگل، خسارت مستقیم به درختان، بیماری درختان و هجوم حشرات می‌شود. اثرات این پدیده با تخریب تفرجگاه‌ها، کم شدن درآمدهای مربوط به گردشگری و کم‌شدن فعالیت‌های تفریحی و خسارت به‌کارخانه‌های فروشنده لوازم تفریحی به صنعت گردشگری خسارت وارد می‌کند. تفرجگاه‌ها، پیست‌های اسکی، ماهیگیری و قایقرانی از جمله عوامل جذب گردشگر است که با وقوع خشکسالی، این عوامل تحت‌تاثیر افزایش دما و کاهش بارندگی و رواناب، جذابیت و پتانسیل خود را تا حدود زیادی از دست می‌دهند. همه این عوامل موجب کاهش جمعیت گردشگر در منطقه و در نتیجه از رونق افتادن زنجیره فعالیت‌های اقتصادی وابسته به آن می‌شود. به علت افزایش تقاضای انرژی و کاهش منابع در زمان خشکسالی‌ها، همچنین افزایش هزینه‌های صنعت انرژی، بحث انرژی در زمان خشکسالی یکی از مباحث چالش‌برانگیز است. خشکسالی علاوه بر تغییرات تولید ناخالص داخلی سبب تغییرات اشتغال در بخش‌های اقتصادی نیز می‌شود. یکی از مسائل اساسی اقتصاد ایران بیکاری و تبعات ناشی از آن است. با توجه به محوری بودن بخش کشاورزی در توسعه اقتصادی و اشتغال، مساله کاهش اشتغال و بیکاری دارای اهمیت زیادی است. در مجموع ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که وقوع خشکسالی ضعیف می‌تواند به معنی کاهش دسترسی به آب به میزان ۱۶درصد باشد و در شرایط خشکسالی شدید می‌تواند تا حدود ۵۰درصد افزایش یابد. در سطح بخش‌ها نیز مطابق انتظار بخش کشاورزی بالاترین کاهش تولید را نشان می‌دهد، به‌گونه‌ای‌که در خشکسالی شدید تا حدود ۴۰درصد کاهش تولید مورد انتظار است. در این میان اما به نظر می‌رسد بحث حائز اهمیت این باشد که چرا به رغم وقوع خشکسالی شدید و چندساله، کاهش تولید ناخالص داخلی بر مبنای محاسبات، محقق نشده است. به نظر می‌رسد تداوم استفاده از منابع آب زیرزمینی مانع از تحقق کاهش شدید تولید ناخالص شده است. به‌عنوان مثال، در دشت قزوین اضافه برداشت سالانه بیش از ۲۰۰میلیون مترمکعب بوده است. رقم متناظر در دشت رفسنجان بیش از ۲۵۰ میلیون مترمکعب برای سال ۸۲ ذکر شده است. این رقم برای کل کشور در سال ۸۶ برابر با ۸/ ۴ میلیارد مترمکعب ذکر شده است. بنابراین توصیه می‌شود زمینه کاهش مصرف آب با تدابیری مانند استفاده از کنتورهای هوشمند فراهم شود تا پیامدهای خشکسالی به نقطه غیرقابل برگشت نرسد. تاثیرپذیری استان‌ها از خشکسالی در تولید تا حدود زیادی به ترکیب تولید بخش‌ها بستگی دارد و مشاهده شده که استان‌های با سهم نسبی بالای بخش صنعت مانند تهران، خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد از خشکسالی آسیب کمتری می‌بینند. درحالی‌که این میزان برای استان فارس و کرمان که بخش کشاورزی در آنها سهم بالایی دارد، بسیار چشمگیرتر است.

https://donya-e-eqtesad.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%B5%D9%86%D8%A7%DB%8C%D8%B9-%D8%BA%D8%B0%D8%A7%DB%8C%DB%8C-95/3611337-%D8%A7%D8%AB%D8%B1-%D8%A7%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%87-%D8%AB%D8%A7%D9%86%D9%88%DB%8C%D9%87-%D8%AE%D8%B4%DA%A9%D8%B3%D8%A7%D9%84%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%DA%A9%D8%B4%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%B2%DB%8C

نگاهی به پیامدهای وحشتناک خشکسالی در ایران
بحران آب
خشکسالی‌ های دهه ۸۰، کشاورزی سنتی، چرای بیش از حد دام و عدم استفاده از سیلاب‌ها باعث افزایش خشکسالی‌ها و بروز ریزگردهایی شده‌ که از سوی محققان کشور خط سیر این ریزگردها از غرب به شرق گزارش شده است؛ این امر موجب شده تمام شهرهای کشور دستخوش این پدیده شوند و علاوه بر کاهش کیفیت هوا، موجب اختلالاتی در شبکه برق‌رسانی برخی از شهرها شده است.
 در حال حاضر ۱۳۰ هزار کیلومتر مربع اراضی با پتانسیل منشا گرد و غبار شناسایی شده است؛ ضمن آنکه تالاب‌های خشک‌شده و اراضی کشاورزی که به دلیل کم آبی با سوء مدیریت رها شده‌اند، اکنون به کانون‌های گرد و غبار در کشور تبدیل شده‌اند.

این امر موجب شده تا طوفان‌های گرد و غبار که در گذشته تنها بخشی از کشور را دربر گرفته بود، امروزه کل کشور متاثر از این پدیده باشد؛ به گونه‌ای که به دلیل تقویت بادهای جنوبی و جنوب شرقی این پدیده امروزه تشدید شده است.

این ریزگردها معمولا سفر کوتاهی دارند، ولی این بار از کوه‌های مرتفع زاگرس و رشته کوه‌های سر به فلک کشیده البرز عبور کردند و راه خود را به سمت کرانه‌های دریای خزر در پیش گرفتند.

خشکسالی‌های دهه ۸۰، کشاورزی سنتی، چرای بیش از حد دام، عدم استفاده از سیلاب‌ها، عدم دریافت حقابه‌ها و همه و همه دست به دست هم دادند تا مراتع و زمین‌های زراعی به بیابان‌ تبدیل شوند که با کمترین بادی، ریزدانه‌ها در هوا معلق شوند.

بنا بر آمارهای ارائه‌شده از سوی سازمان هواشناسی کشور، میانگین روزهای غبارآلود در طی ۵۰ سال گذشته در شهرهای اهواز، آبادان، بوشهر و کرمانشاه به ترتیب ۶۸، ۷۶، ۷۵ و ۲۷ روز در سال بوده است. همچنین بنا بر داده‌های یک تحقیق علمی، در سال ۱۳۶۷ تعداد روزهای گرد و غباری در شهرهای زابل، آبادان، دزفول، بندرعباس و یزد معادل ۸۱، ۴۳، ۴۰، ۲۳ و ۲۴ روز گزارش شده است.

هنگام بروز این پدیده‌ها در ایران، گاهی تا میزان ۹۳۶۰ میکروگرم در مترمکعب، غلظت ذرات در هوا افزایش یافته است. به علاوه، آمارهای اخیر نشان می‌دهد دوام ریزگردها در هوای استان خوزستان با مساحتی حدود ۶۴ هزار کیلومتر مربع، در برخی موارد به ۱۴۴ ساعت (۶ شبانه‌روز) بالغ شده و میزان وقوع این گونه طوفان‌های گرد و غبار در این استان نیز گاهی تا ۱۰۲ بار در سال بوده است.

دستکاری بشر و بروز پدیده ریزگرد در کشور

ریزگردها در غرب کشور رخ می‌دهند، ولی در شرق کشور ریزگرد همراه با طوفان شن است که شامل استان‌های کرمان، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان می‌شود.
 ریزگردهای شرق و غرب کشور از لحاظ جنس، ماهیت و محل برداشت با یکدیگر متفاوت هستند در شرق کشور به‌ویژه در استان سیستان و بلوچستان معضلاتی وجود دارد که با یک پدیده اقلیمی ثابت به نام بادهای ۱۲۰ روزه همراه بوده و هست.

زمان وزش بادهای ۱۲۰ روزه  از اواخر خرداد تا اواخر شهریورماه است، در گذشته با مهار این باد از آن استفاده می‌شد، ولی در سال‌های اخیر به دلیل افزایش جمعیت، بهره‌برداری غیر اصولی و انجام فعالیت‌های کشاورزی، وزش بادهای ۱۲۰ روزه موجب بروز اختلالات اکولوژیکی در منطقه شده است.
 کاهش میزان بارندگی‌ها از دیگر معضلات اختلالات اکولوژیکی کشور است و علاوه بر آن، پراکندگی بارندگی‌ها نیز تغییر یافته، به گونه‌ای که تمرکز بارندگی‌ها در فصول تابستان و زمستان است؛ در حالی که در گذشته بارندگی‌ها به صورت پراکنده در تمام فصول سال بوده است.

 بادهای ۱۲۰ روزه به ۱۹۶ روز افزایش یافته است، افزایش تعداد روزهای بادی با افزایش گرد و غبار و ریزگرد همراه شده است؛ به گونه‌ای که طوفان شن که در سال‌های گذشته در فصول بهار و تابستان بوده، در سال‌های اخیر در تمام طول سال و در هر زمانی که باد با سرعت بیش از ۷۰ کیلومتر در ساعت باشد، مشاهده می‌شود.
 خط سیر بادهای کشور غرب به شرق است، از این رو ریزگردهای غرب کشور تا مرکز به شهرهایی چون اراک، قم و قزوین کشیده می‌شود و ارتفاعات البرز مانع رسیدن ریزگردها به دریای خزر شده است.
 ریزگردهای جنوب از خلیج فارس و دریای عمان به سمت سیستان و بلوچستان کشیده می‌شود، ولی سیستان جزیره استثنایی است؛ چراکه معمولا ریزگردها از افغانستان به ایران وارد و این ریزگردها در سیستان ایران پرغلظت می‌شود و به سمت پاکستان حرکت می‌کند که این ذرات از طریق پاکستان و ایران به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس نفوذ خواهد کرد.

دلیل غلظت ریزگردها در سیستان ایران  وضعیت تالاب بین‌المللی هامون می باشد، هامون با وسعت ۵ هزار کیلومتر مربع است که یک سوم دشت سیستان را تشکیل می‌دهد و چون پوشش گیاهی این منطقه در مدت ۱۵ سال اخیر آسیب دیده، این تالاب به کانون ریزگرد تبدیل شده است.
در دنیا تاکید بر توسعه پوشش‌های گیاهی است و از مالچ‌های زیستی در دریاچه‌های خشک نیز استفاده نمی‌شود؛ چرا که این مواد به اکوسیستم دریاچه‌ها به دلیل حضور آبزیان، آسیب وارد می‌کند.در دنیا از مالچ‌های زیستی در دریاچه‌های خشک استفاده نمی‌شود؛ چرا که این مواد به اکوسیستم دریاچه‌ها به دلیل حضور آبزیان، آسیب وارد می‌کند.

منشا ریزگردهای ایران

 ریزگردهای منطقه سیستان علاوه بر منابع داخلی همچون بستر رودخانه هیرمند و بستر دریاچه هامون، منشاهای خارجی دارندریزگردهای منطقه سیستان علاوه بر منابع داخلی همچون بستر رودخانه هیرمند و بستر دریاچه هامون، منشاهای خارجی دارند. منشاهای خارجی ریزگردهای منطقه سیستان شامل کشور افغانستان و شهرهای همجوار شمالی چون خراسان جنوبی و رضوی است.

منطقه سیستان  به لحاظ جغرافیایی یک منطقه مسطح می باشد که فاقد هر گونه عارضه توپوگرافی چون کوه و تپه است و پوشش گیاهی منطقه نیز بسیار ضعیف است که این امر به دلیل جبر جغرافیایی منطقه است؛ ولی اتفاقی که در دو دهه اخیر رخ داده، این است که در گذشته زمانی که بادهای شمال غربی بر روی آب حرکت می‌کرد، رطوبت آب حاصل موجب کاهش ریزگردها می‌شد؛ از این رو وقتی بادهای ۱۲۰ روزه می‌وزید کاهش گرمای هوا را به همراه داشت.

 حالا که آب نیست، بستر خشکیده هامون و هیرمند منشا ریزگرد شده است؛ ولی اگر آب مورد نیاز که حدود ۱۰ میلیارد متر مکعب آب ورودی هیرمند است، تامین شود وضعیت به حالت قبل باز خواهد گشت.

 ۲۵ درصد منشا ریزگردها داخلی است، بعد از جنگ تحمیلی، عراق آب‌های ورود به «هورها» از جمله هورالعظیم و هورالهویزه را منحرف کرد و به دلایل امنیتی از بین برد که این امر موجب شد امروزه هورالعظیم و تالاب شادگان به عنوان یکی از منشاهای داخلی ریزگرد مطرح شوند.
 تالاب شادگان همانند دریاچه هامون پوشیده از رسوبات ریز دانه‌ای است، علاوه بر اینها پوشش گیاهی منطقه که «نی» است، از بین رفت و منطقه به اراضی خشک و لم یزرع تبدیل شد و زمانی که بادهای ورودی از کانون‌های خارجی ریزگرد تغذیه شدند، با ورود به ایران ریزگردها تشدید خواهند شد.
 بررسی تصاویر ماهواره‌ای از سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۵ نشان می‌دهد که ضریب پوشش گیاهی کشور روند کاهش خطی دارد که این امر به دلیل کاهش منابع آب و سدسازی‌هایی است که از سوی ترکیه بر روی رود دجله و فرات صورت گرفته است.

کشورهایی چون روسیه که یک وجب خاک خشک ندارد، با پدیده ریزگرد مواجه است و بر اساس مدل‌های جهانی این پدیده یکی از مخاطرات جدی برای بشر خواهد بود؛ چراکه ریزگردها در سامانه‌های جهانی در حال حرکت هستند.
خشکسالی یک حادثه غیر مترقبه طبیعی است که در نواحی خشک و نیمه خشک کشور اثرات بیشتری به جا می‌گذارد، اولین و مهمترین تهدید خشکسالی در منابع آبی ظاهر می‌شود. لذا تحقیق در این زمینه و بررسی و کشف ارتباط بین تأخیرخشکسالی اقلیمی و هیدرولوژی به منظور مدیریت هرچه بهتر و بیشتر منابع آب سطحی و زیرزمینی به منظور کاهش خسارات خشکسالی و یا به عبارت دیگر مدیریت ریسک خشکسالی حائز اهمیت می‌باشد.