آشنایی با دیابت 

ديابت قندی (Diabetes Mellitus) یا مرض قند که از این به بعد اختصاراً  به آن دیابت گفته می شود؛ بيماري است كه در آن مقدار ترشح انسولین کمتر از میزان لازم برای طبیعی نگهداشتن قند خون است. انسولین ماده ای است که در بدن تمام افراد طبیعی توسط بخشی از غده لوزالمعده ساخته و به داخل جریان خون ریخته می شود. این ماده در سوخت و ساز مواد نشاسته ای و قندهای ساده و در نتیجه تنظیم قند خون نقش مهمی دارد؛ بنا بر این کاهش نسبی آن در جریان دیابت، منجر به افزايش قند خون مي شود كه در صورت عدم کنترل وتنظیم آن در حد مناسب منجر به ضايعات جبران ناپذير در قسمتهاي مختلف بدن مي شود. منظور از کاهش نسبی انسولین اینست که یا ترشح انسولين از لوزالمعده كاهش مي يابد و يا اثربخشی آن در بدن کم مي شود؛ یعنی بهر حال مقدار کافی انسولین در بدن وجود ندارد.

دیابت از جمله شایعترین بیماریهای متابولیک محسوب می شود. دیابت، پرفشاری خون و اختلالات چربیهای خون را بیماری های تمدن جدید می نامند. تمدن جديد با توجه به شهرنشيني و محدود كردن فعاليت انسانها و افزایش مصرف مواد پر انرژی... در كنار مزايا، بيماريهاي جديدي را به ارمغان آورده كه قبلاً به آنها بيماري اغنيا يا ثروتمندان اطلاق مي شده است. در گذشته که شغل اکثر مردم کشاورزی، باغداری و دامداری بوده، اربابان و خوانين و خانواده آنها، با توجه به اینکه کارهایشان توسط دیگران انجام می شده و بیشتر به انواع مختلف غذا دسترسی داشته اند، بیشتر در معرض چاقی و دیابت و... بوده اند؛ در حالیکه زندگی ماشینی کنونی و مصرف غذاهای پرکالری همه مردم را در معرض خطر قرار داده است.

اهمیت تشخیص بموقع دیابت :

بیماری دیابت از دو جنبه اهمیت دارد:

1-تعداد مبتلایان به آن بسیار زیاد است بطوریکه در حال حاضر 150 میلیون نفر در دنیا دیابتی هستند و تا 15 سال دیگر این تعداد به 300 میلیون نفر خواهد رسید.در ایران نیز  حداقل 2 میلیون نفر دچار دیابت هستند و سالانه 200  هزار نفر  در کشور به این بیماران افزوده می شوند .

2-نوع شایع آن( دیابت نوع 2 ) معمولاً بدون علامت يا با علايم مختصر مي باشد، در نتيجه فرد مبتلا ممكن است سالها از بيماري خود بي خبر باشد و طي اين مدت، قند خون بيش از حد طبيعي، منجر به صدمات جبران ناپذیر در قسمتهای مختلف بدن بویژه چشم، کلیه ها، اعصاب محیطی و عروق قلب و مغز و سایر قسمتهای بدن شود. تشخیص و کنترل بیماری در مراحل ابتدایی می تواند جلوی بسیاری از  عوارض گفته شده را بگیرد.  به همين دليل افرادي كه در معرض خطر بيشتري براي ابتلا به بيماري هستند، مانند افراد با سن بيش از 45 سال حتی بدون وجود هیچ علامتی بايستي حداقل هر 3 سال يكبار آزمايش قند خون ناشتا انجام دهند تا با تشخیص زودرس و کنترل قند خون در حد مناسب از ایجاد بسیاری از این صدمات پیشگیری گردد یا وقوع آنها به تاخیر انداخته شود.

 انواع دیابت:

چهار نوع دیابت وجود دارد:

1. دیابت نوع 1: معمولاً افراد مبتلا به نوع يك، را ،کودکان، نوجوانان و جوانان تشکیل می دهند (افراد کمتر از 30 سال). این نوع از بیماری بعلت تخریب سلولهای تولید کننده انسولین ایجاد می شود. افرادی که دچار این بیماری می شوند معمولاً لاغر هستند و علایم بیماری در آنها پر سرو صدا ست؛ بطوریکه پرنوشی (مصرف بیش از حد معمول آب)، پر ادراری (دفع بیش از حد ادرار بطوریکه ممکنست حتی در طول شب نیاز به دفع چند بار ادرار داشته باشند) و کاهش وزن طی مدت چند روز تا چند هفته در آنها پیدا می شود و پیشرفت می کند. این بیماران برای کنترل قند خون نیاز به تزریق انسولین دارند؛ در غیر اینصورت علاوه بر تشدید علایم فوق دچار دل درد، تهوع، استفراغ، بی حالی و احساس تنگی نفس می شوند؛ که به آن اصطلاحاً کتواسیدوز دیابتی می گویند. عدم تشخیص و درمان بموقع کتواسیدوز دیابتی می تواند مرگ آفرین باشد. برای تشخیص بایستی آزمایش قند خون، بویژه هنگام ناشتایی حداقل 8 ساعته، انجام شود.
2. دیابت نوع 2: این نوع از دیابت معمولاً در افراد میانسال و مسن دیده می شود و علت آن کمبود ترشح انسولین یا کاهش تاثیر آن می باشد. بیماران مبتلا، معمولا چاق هستند یا اضافه وزن دارند. علائم این نوع دیابت نیز عبارتند از : پرنوشی، پرادراری، دفع شبانه ادرار و در موارد شدیدتر، اختلالات بینائی ،کاهش وزن و خستگی زوردرس . بر خلاف دیابت نوع 1 ،شروع آن معمولا بسیار آهسته و کم سر و صداست بطوریکه فرد مبتلا ممکنست در ابتدا هیچ علامتی نداشته باشد و یا علایم  اندک باشند. در نتیجه فرد ممکنست سالها از بیماری خود بی اطلاع باشد و پیدایش یکی از عوارض درازمدت ديابت مانند احساس گزگز و بی حسی طولانی مدت در پاها منجر به بررسی و شناسایی بیماری شود. بهمین علت و نیز بدليل شیوع بالای این بیماری، انجام آزمایش قند خون ناشتا در فواصل حداکثر هر 3 سال یکبار در تمام افراد با سن بیشتر از 45 سال و سایر افراد در معرض خطر توصیه می شود (2). برای انجام این آزمایش10-8 ساعت ناشتایی کافی است؛ ولی اگر قرار است آزمایش چربیهای خون نیز انجام شود؛ به 14-12 ساعت ناشتایی نیاز است.برای درمان دارویی این بیماران معمولاً از قرصهای پایئن آورنده قندخون استفاده می شود ولی ممکنست پس از مدتی استفاده از انسولین برای کنترل بهتر قند خون لازم شود.
3. دیابت بارداری: نوعی از دیابت است که معمولاً اولین بار در طی بارداری بویژه نیمه دوم آن، یعنی پس از هفته بیستم، شروع می شود. حدود9-5 درصد زنان باردار، مبتلا به این نوع دیابت می شوند(3;4). علت آن غالباً ترشح موادی در بدن است که طی بارداری افزایش می یابد و منشا ترشح آنها جفت می باشد. این مواد باعث مقاومت نسبت به اثر انسولین می شوند؛ لذا دیابت بارداری معمولاً با زایمان و خروج جفت بهبود می یابد. این نوع دیابت معمولاً بدون علامت است؛ ولی در موارد شدید، فرد مبتلا دچار پرنوشی و پرادراری می شود. پس از ابتلاي بار اول احتمال تکرار اين نوع ديابت در حاملگی های بعدی زیادتر است و حتی پس از زایمان نیز، برای جلوگیری از ایجاد دیابت، اقدامات خاصي مانند کنترل وزن، افزایش تحرک بدنی و رعایت رژیم غذایی (بمنظور پیشگیری از ازدیاد وزن ) بایستی انجام شود. برای کنترل دیابت بارداری استفاده از رژیم غذایی متعادل ، عدم حذف وعده های غذایی (مصرف بموقع حداقل سه وعده غذایی )، افزایش فعالیت بدنی بویژه ورزشهای بالا تنه و گاه استفاده از داروها (معمولاً انسولین ) مورد نیاز است. عدم شناسایی و کنترل بیماری می تواند مشکلات خاصی را برای مادر و جنین ایجاد نماید. برای شناسایی دیابت بارداری، بیشتر از آزمایش قند خون پس از مصرف محلول قندی (شربت قند با غلظت مشخص) استفاده می شود که معمولا در انتهای ماه ششم یا هفتم حاملگی انجام می شود.
4. دیابت به علل متفرقه: مصرف داروهاي خاصي مثل كورتون ها، ابتلا به بيماري هاي غده لوزالمعده، برخي از بيماري هاي غدد درون ريز مثل ترشح بيش از حد هورمون رشد و پركاري غدد فوق كليه و .... نيز مي تواند باعث بروز ديابت شيرين شود. بديهي است موارد فوق جزو علل نادر ديابت بوده و در اين موارد، درمان بايد متوجه علت زمينه اي باشد.

در ادامه این نوشتار بیشتر در ارتباط با دیابت نوع 1 و2 بحث می شود.

عوامل خطرساز ابتلا به دیابت نوع 2:

خطر ابتلا به دیابت در موارد زیر بیشتر است:

1. افرادیکه سن بالاتر از 45 سال دارند.
2. افرادیکه سن بیشتر  از 35 سال بعلاوه یکی از موارد زیر را دارند:
   • چاقی

• • کم تحرکی

• • سابقه قند خون غیر طبیعی طی آزمایشات قبلی               
  • چربی خون غیر طبیعی بویژه تری گلیسرید بیش از 250 میلی گرم در دسی لیتر

• • ابتلا به پر فشاري خون (فشارخون بالاتر از 90/140)

• • سابقه ابتلا به دیابت بارداری ( در خانمها)

• • ابتلا یکی از بستگان درجه اول (پدر، مادر ، فرزندان و...) به دیابت نوع 2

• • سابقه ابتلا به بیماری تخمدانهای پلی کیستیک

عوامل خطر ساز ابتلا به دیابت بارداری:

در طی بارداری افراد زیر خطر بیشتری برای ابتلا به دیابت حین حاملگی  دارند:

الف) خانمهایی که سن آنها بهنگام باردار شدن بیش از 25 سال است. با توجه به افزایش سن ازدواج در جامعه و باالطبع افزايش سن بارداری، بسیاری از کسانی که باردار می شوند در معرض اين خطر قرار می گیرند؛ ولی خوشبختانه سن یک عامل خطر ضعیف است؛ یعنی اکثر کسانیکه در سن بالای 25 سالگی باردار می شوند؛ دچار این بیماری نمی شوند.

ب) اضافه وزن و چاقی

ج) سابقه قوی ابتلا به دیابت نوع 2 در خانواده: به این معنی که بیش از یکی از اعضا درجه اول خانواده مبتلا به دیابت نوع 2 باشند.

د) سابقه دیابت بارداری در حاملگی قبلی

ه) سابقه ابتلا به تخمدان پلی کیستیک

• تمام کسانیکه دارای عوامل خطرساز فوق هستند در اولین مراجعه حین بارداری یا بین هفته های 24 تا 28 بارداری، بسته به نظر پزشک معالج، بایستی از نظر دیابت بارداری بررسی شوند.

نحوه شناسائی بیماری (روشهای تشخیصی):

الف) اندازه گيري قند خون ناشتا

تشخیص دیابت بسیار آسان و با گرفتن مقدار کمی خون پس از حداقل 8 ساعت ناشتائی و اندازه گیری قند آن می باشد. باید توجه داشت که مصرف آب در طول ناشتائی بلامانع است. اگر قند خون شما در وضعیت ناشتا کمتر از 100 میلی گرم در دسی لیتر باشد؛ نتیجه آزمایش شما طبیعی است ونباید نگران باشید ولی اگر قند خون شما بین 100 تا 126 میلی گرم در دسی لیتر باشد؛ در آینده در خطر ابتلا به دیابت هستید. قند خون ناشتای بیش از 126 میلی گرم در دسی لیتر، در حداقل دو نوبت، نشانه ابتلا به دیابت است.

 استفاده از دستگاههای سنجش قند خون ( گلوکومتر) برای اثبات تشخیص دیابت توصیه نمی شود زيرا دقت اندازه گیری قند خون، حتی توسط دقیق ترین این  دستگاهها، کمتر از اندازه گیری آزمایشگاهی می باشد.

ب) اندازه گيري قند خون بطور  اتفاقي:

در کسانیکه دارای علائم بالا بودن قند خون هستند (پرنوشی، پرادراری، دفع مکرر ادرار در طول شب، كاهش وزن)؛ قند خون بالاتر از 200 میلی گرم در دسی لیتر در یک نمونه خون بدون توجه به زمان مصرف غذا، نشان دهنده ابتلا به دیابت می باشد.

ج) آزمايش خوراکی تحمل قند:

در موارد خاصی ممکنست قند خون 2 ساعت پس از مصرف شربت قندی حاوی 75 گرم گلوکز اندازه گیری شود. البته تشخیص دیابت در زمان بارداری کمی متفاوت است و با مصرف شربت قندی حاوی 50-100 گرم گلوکز و نمونه گیری خون در طی چند نوبت برای سنجش قند خون انجام می شود.

 د) اندازه گيري HbA1c : 

قند خون هر فرد در طول شبانه روز، همچنین در روزهای مختلف، نوسان دارد و ثابت نیست. اندازه گيري ميزان پروتئيني به نام  HbA1c (هموگلوبينِ اِيْ وانْ سي) در خون هر فرد، وضعیت قند خون وي را طی 3 ماه اخیر نشان می دهد. به اين آزمايش، "معدل قند خون"  نيز گفته مي شود. به تازه گي از این آزمایش برای تشخیص دیابت نيز استفاده می شود. مورد استفاده اصلي اين آزمايش در کسانیکه تشخیص دیابت در آنها اثبات شده، برای تعيین وضعيت کنترل قند خون در ماه هاي اخير مي باشد. میزان مطلوب این آزمایش، با توجه به کیت مورد استفاده در آزمایشگاههای مختلف، متفاوت است؛ ولی معمولاً مقادیر کمتر از 7 الی 5/7 درصد، مطلوب در نظر گرفته می شود.

روشهای کنترل قند خون:

پس از تشخیص دیابت، نوبت به کنترل یا درمان آن می رسد. اما ابتدا باید به دو نکته توجه داشت:

1. دیابت را نمی توان از بدن ریشه کن کرد؛ ولی با کنترل قند خون در حد مناسب، می توان از آسیبهای ناشی از آن جلوگیری کرد یا آنها را به حداقل رساند. حد مطلوب قند خون ناشتا معمولاً بین 90 تا 130 میلی گرم در دسی لیتر می باشد. البته این مقدار بر اساس سن و وضع بیمار در افراد مختلف، متفاوت است؛ ولی باید توجه داشت بدون علامت بودن، بمعنی کنترل مطلوب قند خون نمی باشد. میزان مطلوب قندخون 2 ساعت پس از غذا کمتر از 180 میلی گرم بر دسی لیتر است. در مورد معدل قند خون مطلوب هم که در قسمت قبل صحبت شد (5).
2. بسیاری از بیماران مبتلا به دیابت، بویژه نوع 2 آن، دچار پرفشاری خون و اختلالات چربیهای خون می باشند که کنترل آنها نیز در کنار کنترل قند خون بسیار مهم است و  از ابتلا به عوارض دیابت، از جمله عوارض قلبی، کلیوی و چشمی بیماری پیشگیری می کند.
3. استفاده از دخانیات بویژه سیگار خطر ابتلا به عوارض دیابت از جمله عوارض قلبی، چشمی و کلیوی بیماری را شدیدا افزایش می دهد؛ لذا ترک سیگار در بیماران دیابتی بمراتب مهمتر از سایر افراد است.

چطور می توان به حد مطلوب قند خون رسید؟

کنترل مناسب بيماري مستلزم استفاده از رژیم غذایی، فعالیت بدنی و داروهای پایین آورنده قند خون و همينطور پايش منظم قند خون است. نکته مهم اینست که فرد مبتلا بایستی در مقابل بیماری خود مسئولیت پذیر باشد در واقع مسئولیت عمده کنترل بیماری بر عهده خود بیمار است. بیمار بایستی تحت نظر تیم مراقبت دیابت ( متشکل از پزشک، متخصص تغذیه، پرستار آموزش دهنده) و با راهنمایی های آنها قند خون و سایر مشکلات پزشکی خود را کنترل نماید.

آموزش، نقش بسیار حیاتی در کنترل بیماری و پیشگیری از عوارض آن دارد. کتاب حاضر و سایر منابع معرفی شده در انتهای کتاب گامی در جهت آموزش بیماران و کسانیکه در مراقبت از بیماران دیابتی نقش دارند می باشد. باید اذعان کرد افراد خانواده بیماران دیابتی نیز نقش مهمی در تشویق بیمار برای سازگاری وی با یک بیماری مادام العمر دارند.آنها می توانند با در دسترس قرار دادن مواد غذایی مناسب، تغییر رژیم غذایی خود و همراهی بیمار در انجام ورزش نقش سازنده و موثری برای کمک به بیمار ایفا کنند.

 با این توضیح به روشهای کنترل قندخون باز می گردیم. این روشها  به دو دسته تقسیم می شوند:

الف) روشهای غیر داروئی بمعني تغيیر در شیوه زندگی (عادات معمول زندگی ) شامل رژیم غذائی و فعالیت بدنی می باشد.

ب) روشهای دارويی نیز شامل داروهای خوراکی و تزریقی می شود.

1. رژیم غذائی: تغيیر شیوه يا الگوی مصرف غذا، کلیدی ترین راه کنترل دیابت است. با توجه به اینکه بیشتر افراد مبتلا به دیابت اضافه وزن دارند یا چاق هستند؛ رژیم غذائی، حداقل در جهت جلوگیری از بیشتر شدن وزن یا در صورت امکان کاهش وزن می باشد. برای این منظور لازم نیست که نوع غذای افراد دیابتی از سایر اعضای خانواده متفاوت باشد، بلکه فقط بایستی مصرف بعضی غذاها بویژه چربیها محدود شود.

باتوجه به اینکه مواد چرب، 2 برابر مواد نشاسته ای و پروتئینی هم وزن خود انرژی تولید می کنند؛ مصرف این مواد بایستی محدود شود بطوریکه کمتر از 30 در صد کل انرژی دریافتی از این مواد تامین شود. همچنین بایستی به اندازه کافی از مواد نشاسته ای یعنی نان، برنج و ماکارونی و سیب زمینی استفاده شود بطوریکه بیشتر انرژی مورد نیاز بدن در طی روز از این مواد تامین شود بنابراین اجتناب از مصرف مواد غذائی نشاسته ای نادرست است و توصیه نمی شود. همچنین مواد پروتئینی، مانند انواع گوشت قرمز و سفید، تخم مرغ و لبنیات بایستی در حد نیاز مصرف شوند؛ مگر به علل خاص پزشک معالج اجتناب از آنها را توصیه نماید.  مشاوره تغذیه با کارشناسان مربوطه در این جهت می تواند کمک کننده باشد.

2. ورزش یا افزایش فعالیت بدنی: همانطورکه افراد کم تحرک خطر بیشتری برای ابتلا به دیابت دارند؛ افزایش فعالیت بدنی، یکی از راههای موثر پیشگیری از دیابت و در صورت ابتلا به بیماری، کنترل آن می باشد. ورزش با افزایش مصرف قند خون توسط عضلات، سطح قندخون را کاهش می دهد. همچنین ورزش موجب افزایش تاثیر انسولین در بدن می شود چون یکی از مشکلات در دیابت نوع 2 ، کاهش تاثیر انسولین در بدن می باشد. همچنین چون بسیاری از افراد مبتلا به دیابت نوع 2 دچار پرفشاری خون و بالا بودن چربیهای خون هستند؛ انجام ورزش بطور منظم در کنترل این بیماریها نیز موثر است و کنترل همه این عوامل خطرساز در نهایت منجر به کاهش خطر ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی می شود. علاوه براین ورزش در ارتقا روحیه و احساس نشاط و سلامت نیز موثر است.

چه نوع ورزشهائی، به چه مدت و در چه زمانی از روز بایستی انجام شوند؟

بهترین نوع ورزشها، ورزشهای هوازی مانند: پیاده روی، دویدن، شناکردن، دوچرخه سواری و سایر ورزشهایی است که طی آن ضربان قلب بتدریج افزایش می یابد و در طی زمان فعالیت، بطور نسبتاً ثابت در همان حد باقی می ماند. البته ورزشهای اصطلاحاً بیهوازی مانند کار با وزنه ها نیز بر کنترل قند خون موثرند و بویژه در کسانیکه محدودیت حرکتی دارند و بعللی مانند درد زانو، کمردرد و ... قدرت تحرک کمتری دارند؛ توصیه می شوند. ولی کسانیکه نباید زور بزنند؛ مانند موارد بيماري شدید چشمی يا قلبي، بایستی از این نوع حرکات اجتناب کنند. 

حداقل زمان توصیه شده برای انجام ورزش 20-30 دقیقه در هر جلسه و 3 تا 4 جلسه در طی هفته می باشد.لازم به ذکر است کسانی که تاکنون کم فعالیت بوده اند؛ بویژه افراد با سن بیش از 40 سال، افراد با سابقه طولانی مدت دیابت، و تمام کسانیکه علاوه بر دیابت مبتلا به پرفشاری خون و اختلال چربیهای خون هستند؛ بایستی شدت فعالیت را ازکم شروع کنند (بعنوان مثال از حدود 5 دقیقه ) و بتدریج افزایش دهند چون در غیر اینصورت در خطر حمله قلبی خواهند بود.

بهترین زمان انجام ورزش، زمانی است که فرد آمادگی و امکان بیشتری برای انجام آن دارد و از انجام ورزش، بیشتر لذت می برد. ولی شروع به ورزش، 3 تا 4 ساعت پس از وعده غذائی، بیشترین اثر را بر روی قند خون دارد .

بیمارانی که از داروهائی مانند انسولین و گلی بن کلامید استفاده می کنند بایستی برای کاهش خطر افت قند خون در طی ورزش هميشه تعادل بين ميزان دريافت انسولين يا داروهاي ضد ديابت خوراكي، مصرف كربوهيدرات ها و ميزان ورزش را حفظ كنند و حتي المقدور موارد مذكور را ثابت نگه دارند.  اقدامات زير به منظور كاهش خطر بروز حملات افت قند خون توصيه مي شود:

1. دارو يا انسولين تجويز شده را هميشه به مقدار توصيه شده توسط پزشك و سرساعت مصرف كنيد.
2. وعده هاي غذائي و ميان وعده ها را درست سر وقت مصرف كنيد. هميشه با متخصص تغذيه در مورد تركيب رژيم غذائي مناسب براي خودتان مشورت كنيد و هرگز هيچكدام از وعده هاي غذائي يا ميان وعده ها را حذف نكنيد.
3. در مورد ميزان و نحوه ورزش با پزشك خود مشورت كنيد و هرگز برنامه ورزشي خود را سرخود زياد نكنيد.
4. درصورتيكه قندخون شما قبل از شروع ورزش از 100 ميليگرم در دسي ليتر كمتر باشد حتماً يك ميان وعده غذائي (مثل يك عدد موز يا يك فنجان آب ميوه) صرف كنيد و حين ورزش نيز مایعات شیرین مانند آب میوه یا ساندیس در دسترس داشته باشيد.
5. هميشه به مقدار كافي آب بنوشيد.
6. علایم افت قند خون و نحوه مقابله با آن را به مربی یا یکی از کسانیکه با او ورزش می کنید یاد بدهید.

3-ترك سيگار: با توجه به افزايش خطر بالغين به بيماريهاي قلبي-عروقي بايستي تمام عوامل خطرسازي كه خطر اين بيماريها را افزايشمي دهند، كنترل شوند. از جمله مهمترين اين عوامل مصرف سيگار است. سيگار، علاوه بر اينكه خطر سكته قلبي و مغزي را در بيماران ديابتي افزايش مي دهد. خطر عوارض چشمي و كليوي را نيز در بيماران مبتلا به ديابت بشدت افزايش مي دهد، لذا عليرغم اينكه مصرف دخانيات و سيگار، اثر مستقيم روي قندخون ندارد، ترك مصرف آن بشدت در بيماران ديابتي توصيه مي شود .      

ب) روشهای داروئی: برای کنترل قند خون نبایستی به اقدامات غیر داروئی مانند رژیم غذائی و ورزش بسنده کرد و از داروها نیز بایستی کمک گرفت. قند خون اکثر بیماران دیابتی بدون استفاده از داروها به حد مطلوب و مورد نظر نخواهد رسیدو حتي درصورت رسيدننيز به مدت طولاني پايدار نخواهد ماند. قويترين داروي پائين آورنده قند خون انسولين است؛ ولي معمولاً نيازي به استفاده از آن در شروع ابتلا به ديابت نوع 2 نمي باشد. داروهاي جديدي در حال عرضه به بازار هستند ولي تاثير هيچيك از داروهاي جديد در پائين آوردن قند خون بيشتر از داروهاي قديمي و موجود نمي باشد.

داروهای خوراکی: بهترین داروی خوراکی در حال حاضر، قرص متفورمین است که در ابتدا، روزانه یک یا دو عدد قرص 500 میلی گرمی بین غذا یا پس از آن مصرف می شود و در صورت تحمل مقدار آن افزایش می یابد و زمان مصرف آن به قبل از غذا منتقل می شود. در کسانیکه با مصرف این دارو دچار سوزش معده، تهوع، اسهال یا سایر عوارض گوارشی آن می شوندبايستي مقدار دارو کم شود یا از داروهای دیگری بجای آن استفاده گردد. خوشبختانه اکثر مصرف کنندگان این دارو براحتی آنرا تحمل می کنند. این دارو بر خلاف بسیاری از داروهای پائین آورنده قند خون، اثر چاق کنندگی ندارد و حتی ممکن است کمی کاهش وزن نیز ایجاد کند.مصرف اين دارو به تنهائي، منجر به افت شديد قند خون كه نياز به درمان داشته باشد؛ نمي شود. در حال حاضر انواع ايراني و خارجي اين دارو در دسترس است ولي بنظر نمي رسد از نظر اثربخشي تفاوتي با هم داشته باشند.

قرص گلي بنكلاميد: با تحريك ترشح انسولين از لوزالمعده، منجر به كاهش قند خون مي شود و ممكنست در بعضي از بيماران منجر به افزايش وزن و افت قند خون شود. بنابر اين، بيماراني كه از اين دارو يا داروهاي هم خانواده آن مانند گلي كلازيد استفاده مي كنند؛ بايد از علائم افت قند خون اطلاع داشته باشند و اقدامات لازم بهنگام  مواجهه با آن را نيز بدانند.

علائم افت قند خون شامل: احساس گرسنگي، لرزش بدن، عرق كردن، تپش قلب و عصبانيت است. در صورتيكه اقدامات لازم براي مقابله با افت قند خون انجام نشود؛ علائم بعدي كه عبارتند از: سردرد، منگي، اختلال بينائي، رفتارها و حركات غيرعادي و در نهايت تشنج و بيهوشي ايجاد خواهند شد.

اقداماتي كه بهنگام افت قندخون بايستي انجام شوند عبارتند از:

الف) در صورتيكه بيمار هوشيار است: مصرف كمي مايعات شيرين مانند حل شده 4 حبه قند در نصف ليوان آب، يا نصف ليوان آب ميوه يا سانديس يا نوشابه هاي معمولي توصيه مي شود. در صورتيكه ظرف چند دقيقه علائم برطرف نشود؛ همين مقدار را بايستي تكرار كرد وهنگامي كه علائم برطرف شد؛ در صورتيكه هنگام صرف غذا نزديك است؛ بايستي وعده غذائي را زودتر مصرف كرد ولي درصورتيكه فاصله زماني با وعده غذائي زياداست؛ بايد مقداري مواد نشاسته اي مانند يك كف دست نان يا 2 عدد بيسكويت براي جلوگيري از تكرار علائم استفاده كرد.

بايد توجه داشت افرادي كه از داروهاي پايين آورنده قندخون كه عارضه آنها افت قند خون است؛ استفاده مي كنند مانند قرص گلي بنكلاميد يا آمپول انسولين، بايستي وعده هاي غذائي خود را سر ساعت مصرف نمايند؛ در غير اينصورت خطر افت قند خون در آنها افزايش مي يابد. همچنين اين افراد بهتر است در خارج از منزل مقداري مايعات شيرين مانند يك پاكت سانديس يا حداقل كمي شكلات همراه داشته باشند تا در هنگام افت قند خون مصرف نمايند. البته مايعات سريعتر اثر مي كنند؛ بنابراين ترجيح داده مي شوند.

ب) در صورتيكه بيمار هوشيار نباشد خوراندن مايعات خطرناك است و ممكنست وارد راههاي هوائي فرد شود. در اين هنگام ريختن كمي عسل زير زبان بيمار يا تزريق آمپول گلوكاگون و سپس انتقال سريع وي به بيمارستان  توصيه مي شود.

 در جدول زير نام داروهاي كنترل كننده قند خون و عوارض شايع و قيمت فعلي آنها آورده شده است.

https://endocrine.ac.ir/article/%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D8%A8%D8%AA-2019